Polska broń pancerna - informacje

Witam.


W tym wątku przedstawiam dotychczas zebrane informacje o polskiej broni pancernej używanej przez WP, LWP oraz PSZ. Informacje są zbierane nie tylko przeze mnie, ale przede wszystkim przez wielu innych użytkowników tego forum; z wielu źródeł, zarówno książek, jak i stron internetowych. Zbiór zawiera pojazdy przed i powojenne. Życzę miłej lektury.


Spis treści:

Pojazdy gąsienicowe:

Czołg "X"
TK-1
TK-2
TK-3
TK-3 z nkm wz.30 kal. 13,2 mm
TK-3 z nkm FK-A kal. 20 mm
TK-F
TK-W
TK-S
TK-S z nkm FK-A kal. 20 mm
TK-S z działem Puteaux SA-18 kal. 37 mm
TK-SB
TK-D
TK-SD wariant 1
TK-SD wariant 2
Renault FT-17 i FT-17 CWS
Renault FT-17M "Hanuś"
Renault M26/27
Renault M26/27 wz.32
Renault R-35 z działem wz.37
Pavesi-Ansaldo Polonia
WB-3
WB-10
KRISNA
Teoya Omiqui
Czołg-traktor wz. 30
Czołg Czerwińskiego
Czołg bojowy wz./31 dwuwieżowy
Czołg bojowy wz./31 jednowieżowy
7T dwuwieżowy
7T jednowieżowy
Drezyna Pancerna wz. 30
V/7TP wariant 1
V/7TP wariant 2
7TP dwuwieżowy
7TP jednowieżowy
7TP/C7P
7TP wz.39 BBTBr.Panc.
7TP wzm. PZInż.
7TP przeciwlotniczy
C7P z działem Bofors wz. 36 kal.40 mm
C7P z działem kal. 75 mm
10TP
Czołg Lekki Polski (1937)
Czołg Lekki Polski (1938)
12TP (1938)
12TP (1939)
22TP K.S.U.S. I
25TP K.S.U.S. II
23TP BBTBr.Panc. projekt 1
23TP BBTBr.Panc. projekt2
25TP BS PZInż.
PZInż. 130
PZInż. 140
PZInż. 180
PZInż. 160
PZInż. 161
T-34-85M1
T-34-85M2
T-34-85M3
T-34 z nadbudową SU-76M
T-34-85 z działem kal. 88 mm
T-34-85 z działem kal. 100 mm
T-44
T-54, A, AD, AM, AM1
T-54A z turbiną gazową
T-54A z ekranami pancernymi
T-54A z automatem ładowania
T-55, A, M, U, AD1
T-55 WITPiS
M 100
HM-45
IS-2/88
Automotive Gun Carriage 1940
Improved Automotive Gun Carriage 1941
Improved Automotive Gun Carriage 1943
PT-76, PT-76b
A27M Cromwell z PSZ
Czołg Ryszarda Lewandowskiego
Czołgi André Poniatowskiego
Czołgi Stanisława Lema
[/list]

Inne pojazdy:

   Inne radzieckie pojazdy pancerne w LWP cz. I
   Inne radzieckie pojazdy pancerne w LWP cz. II
   Czołgi brytyjskie w WP i PSZ cz. I
   Czołgi brytyjskie w WP i PSZ cz. II
   Czołgi amerykańskie w PSZ cz.I
   Czołgi amerykańskie w PSZ cz.II
   Czołgi francuskie w WP i PSZ
   Pojazdy zdobyczne

Inne:

   Kamuflaże, oznakowanie i napisy w WP, AK i ZWZ 1918-1945 r.
   Kamuflaże, oznakowania i napisy w LWP 1943-1968 r.
   Kamuflaże, oznakowania i napisy w PSZ 1939-1946 r.
   Źródła informacji o polskiej broni pancernej i sprzęcie

Czołg "X" (Czołg szybkobieżny wz.30, czołg wz.30, półczołg Vickersa)


W 1929 roku Wojsko Polskie zakupiło kilka sztuk angielskich tankietek Carden-Lloyd Mk.VI, które poddano intensywnym testom. Planowano rozpoczęcie ich licencyjnej produkcji w kraju, lecz po uprzednim wprowadzeniu stosownych usprawnień. W trakcie testów maszyny okazało się bowiem, że jej zawieszenie jest słabo przystosowane do polskich warunków i jazdy po piaszczystych drogach. Częstym usterkom ulegały szybko zużywające się gąsienice, których niedopracowana konstrukcja powodowała częste odparzanie się bandaży gumowych kół nośnych, za nietrafione uznano wykorzystanie drewnianej listwy do podtrzymywania gąsienicy, która generowała duży hałas w trakcie jazdy. Dużą wadą pojazdu było niewystarczające resorowanie pojazdu, gdyż okazywało się, że po przejechaniu ok. 100 km po wyboistej drodze załoga nie była w stanie kontynuować jazdy, a także wykazano szereg innych mniejszych wad, m.in. zbyt mocno wysunięty do przodu pojazdu ckm.

W związku z tymi problemami zasugerowano szereg poprawek, które przekazano do firmy Vickers. Na początku lipca 1930 roku nadeszła odpowiedź ze strony angielskiej, która przystała na szereg zmian, m.in. postanowiono zastosować nowe gąsienice o szerokości 17 cm w miejsce dotychczasowych 12 cm, oraz wprowadzić rolki bieżne nowego typu. Finalnie jednak, firma Vickers wysłała do Polski zestaw nowych kół, ale z wąskimi gąsienicami, stwierdzając, że taka modyfikacja powinna być wystarczająca, z zastrzeżeniem, że w przypadku niepomyślnych wyników testów, firma dośle szerszy typ gąsienic. Po serii kolejnych testów uznano te rozwiązania za niewystarczające.

Postanowiono do tankietki wprowadzić szereg nowych modyfikacji. W miejsce drewnianej listwy wprowadzono 4 rolki podtrzymujące oparte na ramie, a także dodano resor główny wózków jezdnych. Nowe zawieszenie opracowane w 1930 przez por. Stanisława Marczewskiego (lub majstra Wilibalda Weissensteinera) okazało się na tyle udane, że trafiło do prototypów tankietki TK.

Uzbrojeniem głównym zarówno testowanych tankietek Carden-Lloyd, jak i Czołgu "X" był ckm Maxim wz.08 zasilany z taśmy parcianej. W docelowej tankietce planowano jednak zastosowanie karabinu chłodzonego powietrzem, a zasilanie z taśmy parcianej, magazynkiem lub tacką amunicyjną. Ostatecznie wybór padł na ckm Hotchkiss wz.25, który trafił do przyszłych prototypów tankietki TK.

Napęd pojazdom zapewniał, tak jak w przypadku testowanych tankietek angielskich, silnik Ford Model T, oraz Ford Model A. Ford Model A, który był nowszą konstrukcją okazał się być jednostką bardziej dynamiczną i to na jego montaż zdecydowano się w przyszłych prototypach.


Po więcej szczegółów odsyłam do źródeł.



Informacje zdobyte dzięki:
Rozkoszniaczek

Źródło:
Tank Power vol.CCIX 474, Carden-Loyd Mk VI, TK-3, TKF, TKS, 1929-1938, Janusz Ledwoch, Wydawnictwo Militaria

TK-1 (Tek-1001, TK wz.30, czołg szybkobieżny wz.30)

W latach 1925-1928 dwaj angielscy inżynierowie J. V. Carden i V. Loyd, założyciele firmy Carden-Loyd Tractor Co. opracowali kilka projektów tankietek. Najbardziej udanym modelem był Carden-Loyd Mk.VI, którym zainteresowało się WP. 20 czerwca 1929 roku, na poligonie w Rembertowie, odbył się pierwszy pokaz czołgu dostarczonego przez przedstawicielstwo Vickersa. Przeprowadzono też próby strzelań. Zdecydowano wtedy o zakupie większej ich partii. Zamówiono 10 tankietek i 5 gąsienicowych przyczepek do nich oraz części zamienne. Dostawa sprzętu nastąpiła w drugiej połowie sierpnia 1929 roku. Z pojazdów sformowano dwa plutony, które wzięły udział w ćwiczeniach. Tankietki były też poddawane szczegółowym próbom i badaniom technicznym. W ich wyniku stwierdzono, że wiele zalet reklamowanych w prospektach firmy Vickers-Armstrong nie odpowiada rzeczywistości.

Użytkownicy narzekali przede wszystkim na zawieszenie pojazdu. Powodowało ono całkowite wyczerpanie fizyczne załogi po dłuższej jeździe. W związku z planowanym zakupem licencji zażądano wprowadzenia wielu ulepszeń konstrukcyjnych i technologicznych. Firma Vickers-Armstrong przesłała odpowiednią dokumentację zmian.

Jednocześnie podjęto próby samodzielnego ulepszenia pojazdów w Polsce. W 1. dywizjonie samochodowym, pod kierunkiem por. St. Trzeciaka, przekonstruowano w dwóch pojazdach podwozie. Dodano kółka podtrzymujące górną część gąsienicy. Zainstalowano też dodatkowe resory.

Ostatecznie zrezygnowano z planów podjęcia produkcji tankietek Carden-Loyd. Uznano, że pojazdy takie będą przydatne w uzbrojeniu oddziałów rozpoznawczych kawalerii. Postanowiono jednak, na wzór tankietki angielskiej, skonstruować własny czołg. Zapotrzebowanie wojska na te pojazdy określono na nie mniej niż 330 sztuk.

Przygotowanie projektu polskiej tankietki zlecono pracownikom Biura Konstrukcyjnego Broni Pancernych Wojskowego Instytutu Badań Inżynierii w Warszawie. Pracowali nad nim mjr. inż. Władysław Trzeciak, rtm. Edward Karkoz oraz inżynier Edward Habich. Na podstawie przygotowanej dokumentacji Państwowe Warsztaty Samochodowe zbudowały dwa prototypy pojazdu nazywanego "Lekkim czołgiem szybkobieżnym wz. 30". Otrzymały one oznaczenia TK-1 i TK-2. Różniły się zastosowanym silnikiem oraz innymi szczegółami konstrukcyjnymi. Próby prototypów miały doprowadzić do przyjęcia optymalnego wariantu. Prototyp TK-1 (TEK-1001 lub wz.30) zbudowano pod koniec 1929 roku, a niedługo potem dołączył do niego prototyp TK-2. Obydwa pojazdy miały konstrukcję otwartą od góry ( w razie potrzeby zakładano specjalne blachy ochronne) i uzbrojone były w pojedynczy karabin maszynowy 7,92 mm wz.25 lub wz.30. Grubość pancerza dochodziła od 3 do 7 mm. Obie konstrukcje były do siebie bardzo podobne. Różniły się tylko umiejscowieniem przekładni (TK-1 posiadał transmisje z przodu, a TK-2 z tyłu), rozmieszczeniem wlotów powietrza, a także silnikami: TK-1 posiadał silnik Ford typu A, a TK-2 silnik Ford typu T. Ciężar ich dochodził do 1750 kg. Załoga składała się 2 osób. Pancerz pojazdu mierzył od 3 do 7 mm grubości, a uzbrojenie składało się z pojedynczego karabinu maszynowego 7.92 Hotchkiss lub Browning z zapasem 1200-1500 sztuk amunicji. Z karabinu tego można było ostrzeliwać również cele powietrzne, gdyż kąt jego podniesienia wynosił 80°. Osiągał maksymalną prędkość 45 km/h, przy zasięgu 150 km. Oba prototypy przeszły w 1930 roku próby w Centrum Wyszkolenia Broni Pancernej w Modlinie pod Warszawą po których po zastrzeżeniach komisji wojskowej nie podjęto decyzji o ich produkcji seryjnej.


Galeria

Informacje zdobyte dzięki:

Rozkoszniaczek

Źródło:

TK-2

W latach 1925-1928 dwaj angielscy inżynierowie J. V. Carden i V. Loyd, założyciele firmy Carden-Loyd Tractor Co. opracowali kilka projektów tankietek. Najbardziej udanym modelem był Carden-Loyd Mk.VI, którym zainteresowało się WP. 20 czerwca 1929 roku, na poligonie w Rembertowie, odbył się pierwszy pokaz czołgu dostarczonego przez przedstawicielstwo Vickersa. Przeprowadzono też próby strzelań. Zdecydowano wtedy o zakupie większej ich partii. Zamówiono 10 tankietek i 5 gąsienicowych przyczepek do nich oraz części zamienne. Dostawa sprzętu nastąpiła w drugiej połowie sierpnia 1929 roku. Z pojazdów sformowano dwa plutony, które wzięły udział w ćwiczeniach. Tankietki były też poddawane szczegółowym próbom i badaniom technicznym. W ich wyniku stwierdzono, że wiele zalet reklamowanych w prospektach firmy Vickers-Armstrong nie odpowiada rzeczywistości.

Użytkownicy narzekali przede wszystkim na zawieszenie pojazdu. Powodowało ono całkowite wyczerpanie fizyczne załogi po dłuższej jeździe. W związku z planowanym zakupem licencji zażądano wprowadzenia wielu ulepszeń konstrukcyjnych i technologicznych. Firma Vickers-Armstrong przesłała odpowiednią dokumentację zmian.

Jednocześnie podjęto próby samodzielnego ulepszenia pojazdów w Polsce. W 1. dywizjonie samochodowym, pod kierunkiem por. St. Trzeciaka, przekonstruowano w dwóch pojazdach podwozie. Dodano kółka podtrzymujące górną część gąsienicy. Zainstalowano też dodatkowe resory.

Ostatecznie zrezygnowano z planów podjęcia produkcji tankietek Carden-Loyd. Uznano, że pojazdy takie będą przydatne w uzbrojeniu oddziałów rozpoznawczych kawalerii. Postanowiono jednak, na wzór tankietki angielskiej, skonstruować własny czołg. Zapotrzebowanie wojska na te pojazdy określono na nie mniej niż 330 sztuk.

Przygotowanie projektu polskiej tankietki zlecono pracownikom Biura Konstrukcyjnego Broni Pancernych Wojskowego Instytutu Badań Inżynierii w Warszawie. Pracowali nad nim mjr. inż. Władysław Trzeciak, rtm. Edward Karkoz oraz inżynier Edward Habich. Na podstawie przygotowanej dokumentacji Państwowe Warsztaty Samochodowe zbudowały dwa prototypy pojazdu nazywanego "Lekkim czołgiem szybkobieżnym wz. 30". Otrzymały one oznaczenia TK-1 i TK-2. Różniły się zastosowanym silnikiem oraz innymi szczegółami konstrukcyjnymi. Próby prototypów miały doprowadzić do przyjęcia optymalnego wariantu. Prototyp TK-1 (TEK-1001 lub wz.30) zbudowano pod koniec 1929 roku, a niedługo potem dołączył do niego prototyp TK-2. Obydwa pojazdy miały konstrukcję otwartą od góry ( w razie potrzeby zakładano specjalne blachy ochronne) i uzbrojone były w pojedynczy karabin maszynowy 7,92 mm wz.25 lub wz.30. Grubość pancerza dochodziła od 3 do 7 mm. Obie konstrukcje były do siebie bardzo podobne. Różniły się tylko umiejscowieniem przekładni (TK-1 posiadał transmisje z przodu, a TK-2 z tyłu), rozmieszczeniem wlotów powietrza, a także silnikami: TK-1 posiadał silnik Ford typu A, a TK-2 silnik Ford typu T. Ciężar ich dochodził do 1750 kg. Załoga składała się 2 osób. Pancerz pojazdu mierzył od 3 do 7 mm grubości, a uzbrojenie składało się z pojedynczego karabinu maszynowego 7.92 Hotchkiss lub Browning z zapasem 1200-1500 sztuk amunicji. Z karabinu tego można było ostrzeliwać również cele powietrzne, gdyż kąt jego podniesienia wynosił 80°. Osiągał maksymalną prędkość 45 km/h, przy zasięgu 150 km. Oba prototypy przeszły w 1930 roku próby w Centrum Wyszkolenia Broni Pancernej w Modlinie pod Warszawą po których po zastrzeżeniach komisji wojskowej nie podjęto decyzji o ich produkcji seryjnej.


Galeria

Informacje zdobyte dzięki:
Rozkoszniaczek

Źródło:

TK-3 (TK)

Pod koniec lat 20. XX wieku polskie Ministerstwo Spraw Wojskowych zainteresowało się pojazdem stworzonym przez dwóch brytyjskich konstruktorów: Johna Cardena oraz Viviana Loyda. Był to mały, gąsienicowy pojazd, który nazwano tankietką (ang. tankette). Po podjęciu rozmów z przedsiębiorstwem Vickers-Armstrong (koncern ten w marcu 1928 roku wykupił firmę Carden-Loyd Tractor Company), z inicjatywy płk. Tadeusza Kossakowskiego udało się sprowadzić jeden model wzorcowy tankietki Carden-Loyd Mk. VI, a potem zamówiono jeszcze 10 kolejnych pojazdów tego typu. Pierwszy pokaz tankietki miał miejsce 20 czerwca 1929 roku na poligonie w Rembertowie.

Wkrótce też postanowiono opracować własną konstrukcję tego typu, wzorując się na tankietkach Carden-Loyd. Na początku lat 30. XX wieku powstały dwa prototypy oznaczone jako TK-1 oraz TK-2. Prototypy różniły się zasadniczo konstrukcją podwozia oraz silnikiem. TK-1 miał tylne koła napędowe oraz silnik pochodzący z Forda A o mocy 40 KM, zaś w TK-2 miał koła napędowe z przodu (tak jak w angielskim pierwowzorze) oraz silnik z Forda T o mocy 22,5 KM. Uzbrojeniem obu pojazdów był karabin maszynowy wz. 25. W obu pojazdach nadwozie było od góry odkryte, co zamierzano zmienić w kolejnym prototypie.

Po serii prób, 19 września 1930 roku Biuro Konstrukcyjne Broni Pancernych WIBI otrzymało polecenie budowy przekonstruowanego prototypu z całkowicie zamkniętym nadwoziem, lepszym mocowaniem uzbrojenia, napędem przednim i poprawionym układem kierowania. Powstały tak prototyp oznaczono czołg wz. 31 (później zmieniono oznaczenie na TK-3) i ostatecznie stał się on modelem wzorcowym dla tankietek seryjnych.

Tankietka pod nazwą lekki czołg rozpoznawczy TK-3 w lipcu 1931 roku oficjalnie została przyjęta na uzbrojenie Wojska Polskiego. Pierwsze pięć pojazdów wojsko otrzymało 11 sierpnia 1931 roku, zaś kolejne dziesięć – dwa dni później. Wozy te stanowiły pierwszą partię seryjną, w założeniu przeznaczoną do szkolenia załóg. Z tego powodu wykonano je z blach żelaznych (w miejsce normalnych pancernych), co pozwoliło zmniejszyć koszty produkcji oraz skrócić czas realizacji. Pozostałe TK-3 wykonywano już z normalnych blach pancernych.

31 sierpnia 1931 roku trzy plutony po pięć tankietek TK-3 wysłano na ćwiczenia doświadczalne. Ogólne opinie na temat nowych pojazdów były dobre. Chwalono manewrowość wozów oraz trudną wykrywalność z powietrza. Zlecono wyposażenie przynajmniej jednej tankietki w plutonie w najcięższy karabin maszynowy lub działko, tak aby mogła ona być osłoną przeciwpancerną dla innych wozów, jednak w tym czasie odpowiednią do tego konstrukcją nie dysponowano.

Tankietki TK oferowano też do sprzedaży zagranicznej. We wrześniu 1932 roku spółka SEPEWE otrzymała informację o zainteresowaniu Jugosławii tankietkami TK-3. W grudniu przedstawiono stronie jugosłowiańskiej wstępne propozycje zawierające m.in. oferowaną cenę pojedynczego egzemplarza (37 000 zł). W odpowiedzi na to Belgrad wyraził zainteresowanie pozyskaniem sześciu tankietek wraz z częściami zapasowymi, ale bez uzbrojenia. Ponadto wysłano zapytanie, czy istnieje możliwość dostarczenia jednego pojazdu do prób. Strona polska opacznie zrozumiała zapytanie i natychmiast wysłała jedną tankietkę TK-3 do Jugosławii. Pokaz możliwości pojazdu odbył się w lutym 1933 roku, co było okresem mocno niedogodnym. Ponadto nie zdążono przeprowadzić odpowiednich przygotowań i zaznajomić wysłanej z pojazdem ekipy z uwarunkowaniami terenowymi Jugosławii. Mimo to ostateczne wyniki prób okazały się pozytywne i jugosłowiańskie Ministerstwo Wojska i Marynarki wyraziło zainteresowanie pozyskaniem tankietek TK-3 uzbrojonych w karabiny maszynowe M.26 kal. 7,9 mm. Na przeszkodzie stanęły ograniczone środki finansowe Jugosławii i do sprzedaży nie doszło. Ostatecznie zamiast polskich tankietek w roku 1937 zakupiono od Czechosłowacji czołgi S-I-d.

W trakcie służby tankietek TK-3 w Wojsku Polskim ujawniły się wady konstrukcji. Obserwacja z czołgu była bardzo trudna, zwłaszcza pod ogniem nieprzyjacielskim. Ponadto opancerzenie tankietki było niewystarczające. Przeprowadzone w roku 1932 próbne ostrzelanie pojazdu zwykłą amunicją karabinową wykazało dużą liczbę odprysków metalowych, zerwanie śrub mocujących oraz zniszczenie okienek obserwacyjnych. Jednak przebić blach nie zaobserwowano. Ostrzał polską amunicją przeciwpancerną z odległości poniżej 300 m wykazywał już czyste przebicia. Za to odłamki granatów moździerzowych dla tankietek nie były groźne

Ogółem w latach 1931-1933 w zakładach Ursus S.A. zbudowano, a następnie dostarczono Wojsku Polskiemu łącznie ok. 300 tankietek TK-3, z czego 15 egzemplarzy to wozy wykonane z blach żelaznych. Te ostatnie wykorzystano potem przy pracach nad zmodernizowanymi odmianami tankietki TK-3.

Tankietki TK-3 mimo że stopniowo zastępowane przez tankietki TK-S, wzięły udział w kampanii wrześniowej w liczbie 156 sztuk..

W 1931 r. przeprowadzono badania nad uzbrojeniem tankietek w cięższą broń, przeznaczoną do walki z celami opancerzonymi. Wtedy to przeprowadzono badania dotyczące uzbrojenia pojazdów w karabin maszynowy Hotchkiss wz. 30. Karabin ten został osadzony w tankietce, w jarzmie kulistym, ponadto wyposażono go w specjalną lunetę celowniczą. Następnie przeprowadzono testy, których wyniki nie były pomyślne – broń miała zbyt duży odrzut, a także miała za małe zdolności w przebijaniu pancerzy. W związku z tym pomysł zarzucono.



Galeria

Informacje zdobyte dzięki:
dominik1989
Rozkoszniaczek

Źródło:

TK-3 z nkm kal. 13,2 mm

Od razu po zakupie licencji na wytwarzanie brytyjskiej tankietki Carden-Loyd Mk.VI i następnie podjęciu produkcji ulepszonego pojazdu własnej konstrukcji TK (TK-3), zdawano sobie w Polsce sprawę, że tankietka uzbrojona w ciężki karabin maszynowy 7,92 mm wz. 25 Hotchkiss nie może walczyć skutecznie z pojazdami pancernymi, a nadaje się jedynie do zwalczania siły żywej i pojazdów nieopancerzonych. Ponieważ już Brytyjczycy oferowali jako jeden z wariantów Carden-Loyda lekkie działo samobieżne uzbrojone w działko kawaleryjskie Vickers 47 mm, także w Polsce przewidywano rozwinięcie własnych wariantów silniej uzbrojonych pojazdów wsparcia. Rozwój polskich konstrukcji na bazie tankietki poszedł dwutorowo: skonstruowano eksperymentalne lekkie działa samobieżne TKD z działkiem piechoty 47 mm wz. 25 Pocisk, a także podjęto próby zastąpienia w standardowej tankietce karabinu maszynowego przez wielkokalibrowy karabin maszynowy (wkm) lub małokalibrowe działko.

Początkowo planowano uzbrojenie tankietek TK we francuski wielkokalibrowy karabin maszynowy 13,2 mm wz. 30 Hotchkiss, który testowano w 1931 roku. Karabin ten został osadzony w tankietce, w jarzmie kulistym (wg. innej wersji, broni tej nie testowano w tankietce, a uzbrojono w nie przejściowo czołgi Vickers E), ponadto wyposażono go w specjalną lunetę celowniczą. Następnie przeprowadzono testy, których wyniki nie były pomyślne – broń miała zbyt duży odrzut, a także miała za małe zdolności w przebijaniu pancerzy. Była również mało celna (na odległość 100 m stwierdzono rozrzut na szerokość 60 cm). Po testach, zrezygnowano z tego typu uzbrojenia na rzecz przezbrojenia tankietek w działko kal. 20 mm.

Galeria

Informacje zdobyte dzięki:
Rozkoszniaczek

Źródło:

TK-3 z działkiem kal. 20 mm

W połowie lat 30. XX wieku rozpoczęto badania nad wyposażeniem tankietek TK-3 i TKS w działka kalibru 20 mm (według ówczesnej nomenklatury najcięższy karabin maszynowy). Spośród różnych konstrukcji tego typu wyróżniało się działko Solothurn S18-100 (właściwie rusznica przeciwpancerna). Innymi rozpatrywanymi działkami były konstrukcje przedsiębiorstw Madsen i Oerlikon, jednak ze względu na większe gabaryty nie zmieściłyby się one w tankietce. W roku 1935 Polska zakupiła cztery działka Solothurn S18-100. Następnie poddano je testom, które potwierdziły dobrą przebijalność pancerza oraz dużą celność i skupienie. Wobec tego zdecydowano się na budowę prototypu tankietki uzbrojonej w działko Solothurn. Do tego celu użyto czołgu TK-3 z dobudowanym wykuszem, co upodobniło ją do tankietki TK-S. Strzelania próbne przeprowadzono w lutym 1936. Ich pozytywny wynik spowodował dalsze prace nad zastosowaniem działek kalibru 20 mm jako uzbrojenie tankietek. Wojsko jednak nie było przekonane co do skuteczności działek tego kalibru, polecano uzbroić je w broń o większym kalibrze, np. w 37 milimetrową armatę Boforsa. Konstruktorzy argumentowali, że uzbrojenie tankietek w taką broń jest nierealne ze względu na niechybne przeciążenie konstrukcji.

Ostatecznie Dowództwo Broni Pancernych podjęło decyzję, że należy część posiadanych tankietek przezbroić w działka kal. 20 mm, lecz polskiej konstrukcji. Broń taka od roku 1936 była opracowywana przez zespół pod kierownictwem inż. Bolesława Jurka. Prototyp ukończono w roku 1937, zaś próby przeprowadzono w roku następnym. Parametry polskiego nkm-u przewyższały konstrukcje szwajcarskie. Broń tę wykorzystano w prototypie TK-3 (egzemplarzu modelowym), co wymagało dobudowania z przodu nadbudówki pancernego wykuszu strzelca, upodobniającego ten pojazd do TK-S. Tankietka ta otrzymała również peryskop odwracalny Gundlacha dla strzelca/dowódcy, co poprawiło jego warunki obserwacji. Pociągnęło to za sobą zmianę konfiguracji przedniej części włazu w suficie (osobne jednoczęściowe przednie klapy włazów dla dowódcy i kierowcy, zamiast wspólnej szerokiej dwuczęściowej klapy). W egzemplarzu modelowym usunięto ponadto prawą klapę z przodu wanny kadłuba, umożliwiającą dostęp do mostu napędowego i hamulców, która kolidowała z nową nadbudówką. W 1938 roku w nowe działko uzbrojono także prototyp TK-S. W styczniu 1939 przeróbka taka została zaaprobowana, dlatego też z początkiem kwietnia 1939 roku rozpoczęto realizację przezbrojenia pierwszych 100 tankietek TK-S w nową broń oznaczoną jako nkm wz.38 FK model A, a w maju 1939 zdecydowano ostatecznie poddać przebudowie także 70 tankietek TK-3 w celu uniknięcia konieczności mieszania różnych typów sprzętu w jednostkach wyposażonych w TK-3.

Plan zakładał, że w początkowej fazie przezbrojonych zostanie po pięć tankietek z każdej kompani i szwadronu. Potem miały zostać przezbrojone pozostałe TKS-y, a na samym końcu, stopniowo, czołgi TK-3. Pod koniec sierpnia 1. i 8. Batalion Pancerny miały wysłać do przezbrojenia po 4 TK-3 (w zamian za otrzymane TK-S-y z działkami). Do 15 września 1939 planowano przezbroić w ten sposób 16 pierwszych tankietek TK-3, lecz brak dowodów, żeby zdołano to uczynić (niektóre publikacje sugerują, że trzy mogły zostać zmodyfikowane). Brak jest też informacji o dalszych losach egzemplarza modelowego (nie wiadomo także, czy był skonstruowany ze stali pancernej, czy zwykłej i czy nkm nie został z niego po przetestowaniu zdemontowany). Z pewnością jednak powstała co najmniej jedna tankietka TK-3 z działkiem kal. 20 mm (prototyp z 1938 roku). Seryjne przezbrajanie czołgów TK-3 w nkm wz.38 FK-A miało się rozpocząć w październiku lub we wrześniu 1939 roku

Opis techniczny i opancerzenie tankietek z nkm nie różniły się od bazowych modeli TK i TK-S. Dane techniczne również były w zasadzie takie same, z wyjątkiem nieco zwiększonej masy oraz długości z bronią.


Galeria

Informacje zdobyte dzięki:
Rozkoszniaczek

Źródło:

TK-F

Nazwa tankietki pochodzi od zastosowanego w niej silnika Polski FIAT 122A, czyli TK-FIAT.

Tankietka TK-F to modyfikacja TK-3 polegająca na wymianie silnika na Polski Fiat 122A oraz uzbrojeniu - poza standardowym karabinem maszynowym 7,92mm - w karabin przeciwlotniczy rkm Browning wz. 28 9mm. Zastosowany silnik był jednostką sześciocylindrową, czterosuwową i uzyskiwał moc 42 KM przy 2600 obrotach na minutę. Pojemność silnika wynosiła 2592 cm3. Zużywał on 70 litrów benzyny na 100 km w terenie oraz 38 litrów podczas jazdy po drogach. Pozwalał na osiągnięcie szybkości do 40 km/godz.
Zmianie uległo również napięcie w instalacji elektrycznej na 12 wolt. Wyprodukowano około 20 (lub 16) tankietek w wersji TK-F ale zaprzestano ich produkcji w momencie opracowania wersji TK-S.


Galeria

Informacje zdobyte dzięki:
Rozkoszniaczek

Źródło:

TK-W

Już podczas prób poligonowych z tankietką TK-3 zalecono rozpoczęcie prac nad ulepszeniem pojazdu. Rozpoczęto je 13 sierpnia 1931 roku i doprowadziły one do powstania kilku doświadczalnych pojazdów bazujących na TK-3: TKF (zastosowanie nowego silnika), TKD (zwiększenie siły ognia przez uzbrojenie w armatę) i TKS (zastosowanie nowego silnika i przekonstruowanie układu zawieszenia) Równolegle i niezależnie do tych prac, w Biurze Badań Broni Pancernych powstał projekt tankietki opartej na TK-3 i wyposażonej w wieżę. Otrzymała ona oznaczenie TKW (TK z Wieżą). W tym projekcie zakładano wyeliminowanie jednej z zasadniczych wad tankietki TK-3 – ograniczonego pola ostrzału. Dlatego też zdecydowano się na umieszczenie uzbrojenia w obrotowej wieży. Takie rozwiązanie zaleciła komisja przeprowadzająca badania prowadnic szynowych dla tankietek TK-3. Stwierdzono, że tankietka bez wieży obrotowej nie spełnia wymagań stawianych drezynom pancernym. Podobna konstrukcja powstawała wtedy w Wielkiej Brytanii (Vickers 4-Ton).

W budżecie na lata 1932–1933 zaplanowano budowę sześciu czołgów TKW. Prototyp powstał w zakładach w Ursusie w końcu 1932 roku. Przy jego budowie wykorzystano gotową tankietkę TK wykonaną z blach żelaznych (nr rej. 1164). Uzbrojono go w chłodzony powietrzem, karabin maszynowy wz. 25 Hotchkiss. Prototyp ten przezbrojono potem w chłodzony wodą, karabin maszynowy wz. 30 i poddano testom w listopadzie 1933. Próby te wykazały wady konstrukcji: mało stabilne jarzmo broni, słaba widoczność i zła wentylacja uniemożliwiająca dłuższe prowadzenie ognia (groziło to zatruciem strzelca). Wady te wyeliminowano poprzez przekonstruowanie wieży. Nowa wieża miała m.in. specjalny otwór wentylacyjny osłonięty pancernym kołpakiem oraz nowe jarzmo konstrukcji inż. J. Napiórkowskiego przystosowane do karabinu maszynowego wz. 25.

Kolejne badania przeprowadzono w Doświadczalnej Grupie Pancerno-Motorowej w Modlinie. Podczas tych testów stwierdzono, że TKW ma źle usytuowany środek ciężkości i prawa strona jest zbyt obciążona co źle wpływa na zachowanie tankietki w czasie jazdy. Co prawda spodziewano się, że przy takim umiejscowieniu wieży (na prawej burcie) własności trakcyjne zmienią się, jednakże obciążenie było zbyt duże. Umiejscowienie wieży w osi symetrii, co rozwiązałoby problem złego usytuowania środka ciężkości nie było jednak możliwe, bowiem wieża musiałaby się znajdować ponad silnikiem, absurdalnie wysoko. Ponadto zwrócono uwagę, no to że możliwość komunikacji pomiędzy członkami załogi jest bardzo ograniczona. Wynikało to z tego, że kierowca-mechanik i dowódca-strzelec umiejscowieni byli w dwóch różnych przedziałach, a pojazdu nie wyposażono w żadne środki łączności wewnętrznej. Po zakończeniu badań pojazd odesłano do Ursusa.

W lutym 1935 roku definitywnie zakończono badania nad czołgiem TKW, w tym czasie rozpoczęto już wstępny projekt nowego czołgu lekkiego rozpoznawczego, z wieżą – 4TP. Po zakończeniu projektu TKW dokumentację przesłano do archiwum, zaś pojazd przez dłuższy okres służył w Biurze Badań Technicznych Broni Pancernych, gdzie służył do różnych eksperymentów. Pod koniec 1935 roku na prototypie TKW przeprowadzono badania nowych, gumowo-metalowych gąsienic I.F.K.15 opracowanych przez mjr. S. Kardaszewicza. Nowe gąsienice nie zdały jednak egzaminu.

Opis techniczny

Jako że TKW był bezpośrednią modernizacją TK-3, większość elementów konstrukcji pozostała bez zmian. Wszystkie zmiany wynikały z zastosowania wieży. Wymusiło to przekonstruowanie górnej części kadłuba i przedziału bojowego. Ponieważ wysokość przedziału bojowego w stosunku do TK-3 uległa obniżeniu – głowę mechanika-kierowcy osłonięto niewielką nadbudówką z włazem wejściowym umieszczonym w pokrywie. Aby zapewnić lepsze pole widzenia kierowca miał do dyspozycji ruchomy peryskop odwracalny konstrukcji Rudolfa Gundlacha umieszczony na nadbudówce. Wieża skonstruowana specjalnie dla TKW wykonana była z blach pancernych o grubości 4-8 mm mocowanych nitami do kątowników. Obracana była ręcznie, przez dowódcę-strzelca. W wieży umieszczony był właz, obserwacja otoczenia odbywała się za pomocą niewielkich szczelin. Dowódca-strzelec nie miał do dyspozycji peryskopu.

Uzbrojenie umieszczono w wieży. Początkowo prowadzono badania z karabinem maszynowym wz. 25 Hotchkiss, później pierwszy prototyp przezbrojono w chłodzony wodą, karabin maszynowy wz. 30. Ostatecznie prototyp, z nową wieżą uzbrojony miał być w karabin maszynowy Hotchkiss.

Galeria

Informacje zdobyte dzięki:
Rozkoszniaczek

Źródła:

TK-S (STK, Czołg szybkobieżny wz.33, T.K.-S.)

TK-S był ulepszoną wersją czołgu TK-3. Został skonstruowany w Biurze Studiów PZInż. przez zespół pod kierunkiem inż. Edwarda Habicha. Główną zmianą była modernizacja kształtu przedniej części kadłuba, wymiana silnika oraz dodanie peryskopu dla dowódcy, zmiana opancerzenia, instalacji elektrycznej, ulepszenie układu jezdnego. Produkcja seryjna ruszyła w 1934r. Wyprodukowano łącznie 280 egzemplarzy.

Historia:

W kampanii wrześniowej 1939 w czołgi TK-S były uzbrojone dywizjony pancerne wchodzące w skład brygad kawalerii, samodzielne kompanie czołgów rozpoznawczych, przydzielane poszczególnym dywizjom piechoty oraz oddziały rozpoznawcze 10 Brygady Kawalerii Zmotoryzowanej i Warszawskiej Brygady Pancerno-Motorowej, jak i ich organiczne kompanie czołgów rozpoznawczych. W sumie Wojsko Polskie posiadało na stanie w połowie 1939 roku 300 wozów TK-3 i 274 TK-S. Mobilizacja przewidywała etaty na łączną liczbę 430 czołgów rozpoznawczych, TK-S i TK-3, w tym 50 szt.(po 5 na pociąg pancerny) przydzielone pociągom pancernym. W kampanii wrześniowej brało udział nieco więcej wozów, bądź to w postaci uzupełnień, bądź doraźnie organizowanych z rezerw jednostek, niestety, z racji skąpego materiału źródłowego, nie sposób ustalić dokładnej liczby.


Galeria

Informacje zdobyte dzięki:
Returm
Rozkoszniaczek

Źródło:

TK-S z nkm 20 mm

Ponieważ uzbrojenie czołgu TKS uznano za niewystarczające, na początku 1939 roku (po wcześniejszych próbach jesienią 1938) postanowiono przezbroić 250 czołgów (TK-3 i TKS łącznie) w nkm wz. 38FK kal. 20 mm, polskiej konstrukcji. Do grudnia 1939 miano przezbroić 50 czołgów TK-3 i 60 TKS. Ogólna liczba czołgów planowanych do przezbrojenia: 70 TK-3 i 80 TKS. Cykl ten miał się zakończyć z końcem lutego 1940. Do wybuchu wojny zakładom PZInż. dostarczono 26 sztuk nowego uzbrojenia. Ile zdołano przezbroić dokładnie czołgów, nie wiadomo, dość, że w linii znalazły się 23 TKS-y (24) z działkiem 20 mm.



Galeria

Informacje zdobyte dzięki:
Returm
Rozkoszniaczek

Źródło:

TK-S z działkiem 37 mm

W latach 1935- 1938 próbowano zwiększyć siłę ognia tankietek. Eksperymentowano z działkiem Puteaux wz. 18 kaliber 37 mm, jednak ilość dymu wytwarzającego się z działa i brak dostatecznej wentylacji TKS uniemożliwiła wykorzystanie tej broni. Prawdopodobnie próbowano zamontować też działko 47 mm Vickers, ale ta informacja nie jest do końca pewna.



Informacje zdobyte dzięki:
Rozkoszniaczek

Źródło:

TK-SB (TK-S-B)

Testy prototypu ciągnika artyleryjskiego C2P, opartego na podwoziu tankietki TK-S wykazały, że zastosowany układ sterowania nie nadaje się do holowania dział. W tankietkach TK i TK-S oraz pierwszym prototypie C2P stosowane były mechanizmy skrętu w postaci mechanizmu różnicowego mostu napędowego i hamulców półosi, a skrętów dokonywano przez przyhamowanie gąsienicy. W 1936 polscy konstruktorzy z BBTBr.Panc. zdecydowali zastosować w mechanizmie przeniesienia napędu ciągnika sprzęgła boczne oraz powiększyć koła napinające tak, żeby spełniały funkcje ostatnich kół jezdnych. Równocześnie takie nowe podwozie postanowiono przetestować także w tankietce. W efekcie, przebudowano w ten sposób w 1936 roku jedną tankietkę TK-S nr 1510 (z pierwszej serii, zbudowanej z płyt żelaznych). Prawdopodobnie kadłub pozostał zbudowany z płyt żelaznych, zamiast pancernych.

Pojazd nazwany został TK-SB. Jego próby prowadzone latem 1936 wypadły pomyślnie. Uzyskiwana prędkość średnia była o 5 km/h wyższa, niż w TK-S, zarówno na drodze, jak i w terenie. Lepsze były też własności trakcyjne, łatwość sterowania, manewrowość i zużycie paliwa. Mimo to, produkcja tankietek TK-S już się kończyła, a sprzęt ten był już nieperspektywiczny. Koszty przeróbki tankietek oceniono na kwotę ok. 10.000 zł za egzemplarz, toteż przebudowę wyprodukowanych tankietek uznano za nieopłacalną (dla porównania ceny sprzętu). Prototyp TK-SB przebudowano następnie na działo samobieżne TK-SD.

Wbrew dostępnemu modelowi do sklejania, TK-SB nie był uzbrojony w nkm 20 mm FK-A, a w 1939 roku egzemplarz TK-SB już nie istniał.



Galeria

Informacje zdobyte dzięki:
Rozkoszniaczek

Źródło:

TK-D

W okresie międzywojennym Wojsko Polskie nie dysponowało samobieżnym działem w pełnym tego słowa znaczeniu. Istniały jednak dwie konstrukcje, będące w stadium badań prototypowych. Jedną z nich była tankietka TK-D stanowiąca wersję rozwojową tankietki TK-S.

Kiedy zakupiono tankietkę Carden-Lloyd od Brytyjczyków otrzymano od nich także ofertę kupna tankietki tej marki uzbrojonej w działko 47 mm Vickers QF, w rzeczywistości będącą właśnie działem samobieżnym. Pewna uniwersalność zastosowań podwozia Carden-Lloyd i ilości modyfikacji powodowały, że w Polsce od początku rozpoczęcia prac nad tankietką TK zakładano możliwość osadzenia działa krótkolufowego na tym podwoziu. Działo takie stanowiłoby świetne wsparcie dla kawalerii i wojsk pancernych.

Biuro Konstrukcyjne Broni Pancernych WIBI w Warszawie w 1932 roku opracowało działo samobieżne oznaczone TK-D. Pracami kierował inż. J.Łapuszewski. Problemem już od początku rozpoczęcia prac było wybranie, czy też znalezienie odpowiedniego działa i jak się okazało nie znaleziono takiego, które spełniałoby wymagania stawiane przed nim. Posłużono się za to działkiem piechoty 47 mm wz.25 z zakładów 'POCISK' S.A. Prawdopodobnie testowano też działko 37mm wz.18 Puteaux i działko 47 mm Vickers, jednak brak konkretnych danych w tym zakresie.

Pojazd prototypowy (czy eksperymentalny), oznaczony jako TK-D, zbudowano w maju 1932 roku. Miał on wzmocnione zawieszenie i szersze gąsienice niż zwykły TK-3, gdyż jego masa była o prawie 0,5 tony większa. Zdemontowano też górną część kadłuba. Po pierwszych próbach poligonowych zmontowano jeszcze 3 pojazdy w celu przeprowadzenia dalszych testów, jak i samej koncepcji. Montaż nie trwał długo, gdyż posłużono się do tego gotowymi tankietkami TK z serii informacyjnej (numery 1156-1159). Seria ta miała to do siebie, że wykonano ją z blach stalowych, a nie pancernych.

TK-D, poza tarczą armaty, nie miały więc opancerzenia. Otwartą kwestią pozostaje, czy działka zamontowane na nich to działka specjalnie zamówione w tym celu w fabryce POCISK, czy są to działka tzw. konkursowe tej fabryki. Na prace adaptacyjne zużyto 3.103 roboczogodzin, a WIBlnż wydał na nie 10.000 zł.

Po próbach poligonowych i osiągnięciowych, z 4 sztuk TK-D sformowano pluton doświadczalny, który wysłano na ćwiczenia jesienne w 1932 roku, a potem w lecie 1933 roku. Stanowiły tam odwód przeciwpancerny brygad kawalerii. Rozwiązanie wzbudziło od samego początku duże zainteresowanie. M.in. już w czerwcu 1932 r Szef Oddziału III Sztabu Głównego, zaproponował przydział jednego takiego wozu do każdego plutonu TK. Same pojazdy spełniły wymagania taktyczne, ale konstrukcję oceniono jako niezbyt udaną, szczególnie ze względu na słabą przebijalność armaty. Nie podjęto produkcji TK-D. Prace zakończono w 1935 roku.

Służba:
Samych pojazdów nie skasowano. Do 1934 roku pluton TK-D wchodził w skład Doświadczalnej Grupy Pancerno-Motorowej, następnie 11. doświadczalnego batalionu pancernego w Centrum Wyszkolenia Broni Pancernych w Modlinie.

Od 15 listopada 1937 roku pluton podlegał dowódcy dywizjonu przeciwpancernego 10. Brygady Kawalerii, który tego dnia powołano. Błędem jest opinia, iż był w niej testowany. TK-D pełniły zwykłą służbę, a ponieważ zostały niedopuszczone do produkcji, a w latach 1937-38 10.BK cierpiała na braki sprzętu zmotoryzowanego i każdy pojazd gąsienicowy podczas szkoleń był istotny.

Potem pluton wcielono go w struktury dywizjonu rozpoznawczego 10.BK, stacjonującego w Rzeszowie. Według niektórych źródeł chodziło już tutaj o 2 TK-D i 2 TK-SD, ale TK-SD przybyło dopiero w sierpniu 1938 roku, tak więc stanowczo wskazać należy, na 4 sztuki TK-D.

Pojazdy brały udział w ćwiczeniach dywizjonu w sierpniu 1938 roku, a koncentracji w Baryczu i manewrach wołyńskich we wrześniu 1938 roku. Brały też udział w zajmowaniu Zaolzia w 1938 roku. Ciekawostką było, że brały tez udział w jednych ćwiczeniach nie odpalając nawet silnika. W marcu 1938 roku rozegrano ćwiczenia aplikacyjne na mapie. Zadaniem brygady było powstrzymanie sowieckiego Korpusu Zmechanizowanego, liczącego 300 czołgów BT. Pluton TK-D był uwzględniony w tej symulacji.

Los TK-D po zajęciu Zaolzia jest nieznany. Miały nie wchodzić w skład 10 BK w 1939 roku. Pewne informacje wskazują, iż mogły brać udział w obronie Warszawy, lub walczyć w Warszawskiej Brygadzie Pancerno-Motorowej. Jak wskazuje jednak poniższe zdjęcie, pojazdy brały udział w walkach.
Pojazd TK-D miał przedział bojowy odkryty od góry, boczne ściany okrywały obsługę jedynie częściowo. Istniejące prototypy zbudowane były z blach stalowych. Z przodu zamocowane było centralnie działko wraz ze swoją lekko opancerzoną tarczą ochronną (pochodzącą z wersji holowanej). Kierowca zajmował stanowisko po lewej stronie armaty. Konstrukcja podwozia i układu napędowego działa samobieżnego TK-D nie odróżniała się od tankietki TK-3, jedynie z powodu większej masy pojazdu, wzmocniono zawieszenie i zastosowano szersze gąsienice. Armata miała kąt ostrzału w płaszczyźnie pionowej -12 + 23° i niewielki kąt w płaszczyźnie poziomej. Zapas amunicji wynosił 55 nabojów.


Galeria

Informacje zdobyte dzięki:
Elbutcher
Rozkoszniaczek

Źródło:

TK-SD

Od lutego 1936 Biuro Badań Technicznych Broni Pancernych rozpoczęło studia nad konstrukcją opancerzonego ciągnika artyleryjskiego, zdolnego do przewożenia armaty przeciwpancernej Bofors kal. 37 mm. Prace projektowe prowadził zespół pod kierunkiem inż. R. Gundlacha. Głównymi konstruktorami pojazdu byli: inż. J. Łapuszewski i H. Lipko. Konstrukcję nowego pojazdu oparto na podwoziu ciągnika artyleryjskiego C2P. Zakładano, że armata po zdemontowaniu z lawety będzie mogła być przewożona także na ciągniku. Pojazd mógł holować lawetę a w razie potrzeby prowadzić ogień z armaty na pojeździe. Pojazd ten był klasyfikowany też jako 'czołgowa laweta działka piechoty Bofors 37mm.

W kwietniu 1937 zbudowano 2 pojazdy TK-SD. Oba pojazdy różniły się nieco konstrukcją nadwozia - jeden z nich miał wyższe ściany boczne, nachylone do środka. Z uwagi na celownik i mechanizmy naprowadzania działka, znajdujące się po jego lewej stronie, stanowisko kierowcy przeniesiono na prawą stronę pojazdu w stosunku do ciągnika C2P. Dla TK-SD opracowano także opancerzoną dwukołową przyczepkę przewożącą 80 nabojów do działa.

W latach 1937-38, oba TK-SD były testowane w Centrum Wyszkolenia Broni Pancernych w Modlinie. W 1938 roku zostały przydzielone wraz z plutonem TK-D do dywizjonu rozpoznawczego 10 Brygady Kawalerii, z którą wzięły udział w manewrach we wrześniu 1938. Po ćwiczeniach, razem z Brygadą wzięły udział w zajęciu Zaolzia.

Oba TK-SD we wrześniu 1939 roku w dalszym ciągu wchodziły w skład plutonu przeciwpancernego dywizjonu rozpoznawczego 10 Brygady Kawalerii, obok 4 armat 37mm o ciągu motorowym. Pluton ten dowodzony był przez por. Jana Fedoruka. Oba pojazdy TK-SD brały udział w intensywnych walkach Brygady od 1 września 1939 w Beskidzie Wyspowym. Jeden z nich miał zostać zniszczony 5 września rano podczas walk w Skrzydlnej, drugi 9 września pod Albigową.
TK-SD stanowił jeden z pierwszych w świecie pełnowartościowych niszczycieli czołgów. Jego zaletą były małe rozmiary, zwłaszcza mała wysokość .

Użycie:

W latach 1937-38, oba TK-SD były testowane w Centrum Wyszkolenia Broni Pancernych w Modlinie. W 1938 roku zostały przydzielone wraz z plutonem TK-D do dywizjonu rozpoznawczego 10. Brygady Kawalerii (zmotoryzowanej), z którą wzięły udział w manewrach we wrześniu 1938. Po ćwiczeniach, razem z Brygadą wzięły udział w zajęciu czeskiego Zaolzia.

Nie jest wyjaśniona do końca kwestia ewentualnej produkcji dział samobieżnych TK-SD. Według części publikacji, TK-SD wygrał wprawdzie z konkurencyjnym projektem PZInż.160 znacznie niższą ceną, lecz mimo to zrezygnowano z produkcji obu dział samobieżnych.

Dalszy los obu zbudowanych TK-SD w podstawowej literaturze tematu nie został ustalony. Jednakże, w nowej publikacji pojawiła się informacja, że oba TK-SD we wrześniu 1939 w dalszym ciągu wchodziły w skład plutonu przeciwpancernego dywizjonu rozpoznawczego 10. Brygady Kawalerii, obok 4 armat 37mm o ciągu motorowym. Pluton ten dowodzony był przez por. Jana Fedoruka. O ile te informacje są prawdziwe, oba pojazdy TK-SD brały udział w intensywnych walkach Brygady od 1 września 1939 w Beskidzie Wyspowym. Jeden z nich miał zostać zniszczony 5 września rano podczas walk w Skrzydlnej, drugi 9 września pod Albigową.

Konstrukcja:

Uzbrojenie: Armata przeciwpancerna 37mm wz.36 Bofors, zamocowana z przodu pojazdu. Kąt ostrzału w płaszczyźnie poziomej wynosił 24°, w płaszczyźnie pionowej -9+13°. Na pojeździe TK-SD przewożono 68 nabojów, dalsze 80 na przyczepce.

Opancerzenie: Pancerz spawany z blach walcowanych, grubości 4-6 mm, od góry nieopancerzony.

Nadwozie: z blach pancernych, odkryte od góry. Boczne ściany przedziału bojowego okrywały obsługę nie na całej wysokości. Z przodu pojazdu, po lewej stronie, było mocowane działko, za tarczą ochronną. Stanowisko kierowcy w prawej przedniej części. Po lewej stronie pojazdu siedział z przodu celowniczy, za nim ładowniczy (plecami do celowniczego) i z tyłu pojazdu amunicyjny. Silnik umieszczony był wzdłużnie w tylnej części przedziału bojowego. Przed silnikiem znajdowała się skrzynia biegów, a dalej w przedniej części pojazdu - mechanizmy przeniesienia napędu (most napędowy z mechanizmem różnicowym). Oba TK-SD różniły się nieco konstrukcją nadwozia. Nad przedziałem bojowym można było rozpiąć brezentowy dach. Pojazd nie był wyposażony w radio.



Galeria

Informacje zdobyte dzięki:
Rozkoszniaczek

Źródło:

Renault FT-17 i FT-17 CWS

Renault FT-17

Czołg Luisa Renaulta, skonstruowany w roku 1916 i wprowadzony do służby jako Char Léger Renault FT Modèle 1917, był konstrukcją w swoim czasie rewelacyjną. Zasadnicze rozwiązania tego czołgu (między innymi uzbrojenie w wieży) są powtarzane do dziś. Czołgi FT-17 były budowane w wielu zakładach - prócz fabryki macierzystej Renault w Bilancourt pod Paryżem - także w zakładach Berliet, Schneider, Delaunay-Belleville i w fabrykach amerykańskich. Po pierwszej wojnie światowej produkcję tych czołgów i wozów na nich wzorowanych uruchomiono w wielu krajach.

Wyprodukowano łącznie 3800 egzemplarzy. W tym czasie był to najlepszy i najliczniejszy czołg na świecie. W okresie międzywojennym większość z nich została przez Francję wyeksportowana.

Czołg był powolny, przeznaczony do walki w szykach piechoty, ale o zadowalających właściwościach terenowych.

Miał nacisk jednostkowy 49 kPa, a zdolny był pokonywać wzniesienia 45°, rowy o szerokości 1,80 cm, brody 70 cm i ściany 50 cm.

Czołg miał pancerz o grubości od 6 mm do 16 mm, zawieszenie było częściowo resorowane, a napęd stanowił silnik o mocy 35 KM. Załogę stanowiło dwóch żołnierzy. Czołg mógł uzyskać szybkość do 8km/h.

W 1919 roku uzbrojono w 120 czołgów FT-17 1 pułk czołgów w Armii Polskiej gen. Hallera we Francji. W tym samym roku przybyły one do Polski, sprawiając, że stała się ona czwartą potęgą pancerną świata.

FT-17 były uzbrojone w armatę Puteaux SA-18 kal. 37 mm (75 egzemplarzy) lub karabin maszynowy Hotchkiss wz.14 kal. 8 mm (45 egzemplarzy). Wzięły one udział w wojnie polsko-sowieckiej (m.in. w bitwie pod Dyneburgiem, w obronie Lidy i Grodna oraz w Bitwie Warszawskiej). Stracono wtedy 20 czołgów (8 bezpowrotnie). W latach 20-tych zakupiono kilkadziesiąt egzemplarzy różnych odmian i modyfikacji FT-17: Renault TSF (bez uzbrojenia ale z radiostacją), M26/27 oraz NC-27. Równolegle podejmowano próby modernizacji już posiadanych czołgów. Od 1926 roku w przeważającej części czołgów zastosowano własnej konstrukcji gąsienice drobnoogniwowe zwiększające szybkość oraz obniżające hałas i zużycie paliwa.

W 1933 roku skonstruowano platformę kolejową do przewozu FT-17 w ramach pociągów pancernych. Została ona nazwana "drezyną pancerną R".

W latach 30-tych Polska posiadała 174 egzemplarze wszystkich typów FT-17. W latach 1936-37 część czołgów została sprzedana za pośrednictwem Urugwaju do Hiszpanii, a część do Chin - choć możliwe, że i te czołgi trafiły do Hiszpanii. Uzyskane fundusze przeznaczono na budowę dodatkowych 7-TP.

Wieża dwubroniowa wz.29

Wieżę projektowano w Biurze Konstrukcyjnym Broni Pancernej WIBI jako zastępstwo dla starych wież czołgowych Berliet/Girod w celu zwiększenia siły ognia posiadanych maszyn.. Projekt utworzono w 1929r.,a pierwszy prototyp zmontowano w 1930 r. Po testach praktycznych w 1931 projekt został zakończony i porzucony. Wnętrze wieży okazało się zbyt ciasne i niemożliwe było jednoczesne prowadzenie ognia z obu broni.

Wieża miała formę graniastosłupa (ośmiokątna), uzbrojenie stanowiły: działo Puteaux SA-18 i km Hotchkiss wz.30 umieszczone w przeciwległych ścianach wieży.

Użycie bojowe w 1939 r.:

We wrześniu 1939 roku Wojsko Polskie dysponowało 120 egzemplarzami FT-17, z czego 32 służyły jako drezyny pancerne. Pomimo niskiej wartości bojowej utworzono 3 kompanie po 15 czołgów w ramach 2 batalionu pancernego w Żurawicy. Wysłano je transportem kolejowym do Brześcia nad Bugiem. Na skutek uszkodzenia torów jedna kompania musiała wycofywać się samodzielnie i ostatecznie czołgi zostały zdobyte przez Niemców 16 września. 2 pozostałe kompanie zostały użyte do obrony Brześcia przed niemiecką 10 dywizją pancerną w dniach od 14 do 16 września. Wszystkie czołgi zostały zniszczone lub porzucone.

Drezyny pancerne brały czynny udział w działaniach pociągów pancernych spełniając funkcje rozpoznawcze, łącznikowe lub wsparcia piechoty. Niektóre źródła podają użycie FT-17 w obronie Przemyśla oraz w odwodzie Naczelnego Wodza.



Galeria

Informacje zdobyte dzięki:
Rozkoszniaczek

Źródło:

Renault FT-17 CWS

W 1926 w zakładach Centralnych Warsztatów Samochodowych (CWS) zbudowano 27 czołgów FT-17. Przy produkcji czołgów użyto części oryginalnych, natomiast kadłuby były złożone z płyt stalowych nieutwardzanych, głównym przeznaczeniem tych czołgów było szkolenia załóg.

Renault FT-17 CWS nie był odrębną konstrukcją, lecz wersją FT-17, produkowaną w Centralnej Wytwórni Samochodów, w której dokonano szeregu modyfikacji i usprawnień.



Galeria

Informacje zdobyte dzięki:
Rozkoszniaczek

Źródło:

Renault FT-17M "Hanuś"



Galeria

Informacje zdobyte dzięki:

Źródła:

Renault M26/27 (Renault wz.29, Renault NC-2)

W latach dwudziestych zaczęto sobie zdawać sprawę z malejących możliwości bojowych czołgu Renault FT. Jednak jego małe wymiary uniemożliwiały zastosowanie większego silnika lub mocniejszego uzbrojenia. W celu poprawienia osiągów w latach 1924-25 zaprojektowano i wykonano nowe podwozie składające się z 16 (2x8) małych kół jezdnych zgrupowanych w czterech wózkach, oraz zastosowano gumowe gąsienice Citroen-Kegresse. Zrezygnowano z "ogona" z tyłu pojazdu.

W latach 1929-1930 Polska zakupiła 5 Renault M26/27 i 24 Renault NC-27

Na zakupionych przez Polskę egzemplarzach testowano wieże dwubroniowe polskiej konstrukcji wz.29 i wz.32, które miały być przeznaczone do modernizacji czołgów Renault FT TSF i jako uzbrojenie czołgów Renault FT wz.32.

Wieża dwubroniowa wz.29

Wieżę projektowano w Biurze Konstrukcyjnym Broni Pancernej WIBI. Projekt utworzono w 1929r.,a pierwszy prototyp zmontowano w 1930 r.

Wieża była w formie graniastosłupa (ośmiokątna), uzbrojenie stanowiły: 37mm Puteaux SA-18 i KM Hotchkiss wz.30 umieszczone w przeciwległych ścianach wieży.

Po testach praktycznych w 1931 projekt został zakończony i porzucony. Wnętrze wieży okazało się zbyt ciasne i niemożliwe było jednoczesne prowadzenie ognia z obu broni.

Wieża dwubroniowa wz.32

W 1932r skonstruowano nowy model wieży.

Zaprojektowano nowe jarzmo dla armaty 37mm Puteaux SA-18 i sprzężonego z nią km Hotchkiss wz.30. Jarzmo zostało wykonane z odlewanej płyty pancernej grubości 20mm, umożliwiało ono naprowadzanie broni w dwóch osiach, oraz obserwację celu przez dwa celowniki teleskopowe. Nowe dwubroniowe jarzmo zostało umieszczone w przednim wykuszu wieży.

Wieża miała średnicę wewnętrzna 1m i wysokość 70cm, opancerzenie wieży pozostało takie same jak w oryginalnej wieży Renault lecz jej waga wzrosła o 14kg. W stropie wieży umieszczono właz specjalnej konstrukcji, a po jego bokach peryskopy odwracalne mjr. Gundlach'a i tuleje na tarcze sygnalizacyjne Słupskiego.

W roku 1936 po testach praktycznych wieże uznano za udaną i złożono zamówienie na budowę sześciu kolejnych takich wież w Zakładach Starachowickich do modernizacji posiadanych Renault FT TSF.



Galeria

Informacje zdobyte dzięki:
Rozkoszniaczek

Źródło:

Renault M26/27 wz.32



Galeria

Informacje zdobyte dzięki:
Rozkoszniaczek

Źródło: