Polska broń pancerna - informacje

First topic message reminder :

Witam.


W tym wątku przedstawiam dotychczas zebrane informacje o polskiej broni pancernej używanej przez WP, LWP oraz PSZ. Informacje są zbierane nie tylko przeze mnie, ale przede wszystkim przez wielu innych użytkowników tego forum; z wielu źródeł, zarówno książek, jak i stron internetowych. Zbiór zawiera pojazdy przed i powojenne. Życzę miłej lektury.


Spis treści:

Pojazdy gąsienicowe:

Czołg "X"
TK-1
TK-2
TK-3
TK-3 z nkm wz.30 kal. 13,2 mm
TK-3 z nkm FK-A kal. 20 mm
TK-F
TK-W
TK-S
TK-S z nkm FK-A kal. 20 mm
TK-S z działem Puteaux SA-18 kal. 37 mm
TK-SB
TK-D
TK-SD wariant 1
TK-SD wariant 2
Renault FT-17 i FT-17 CWS
Renault FT-17M "Hanuś"
Renault M26/27
Renault M26/27 wz.32
Renault R-35 z działem wz.37
Pavesi-Ansaldo Polonia
WB-3
WB-10
KRISNA
Teoya Omiqui
Czołg-traktor wz. 30
Czołg Czerwińskiego
Czołg bojowy wz./31 dwuwieżowy
Czołg bojowy wz./31 jednowieżowy
7T dwuwieżowy
7T jednowieżowy
Drezyna Pancerna wz. 30
V/7TP wariant 1
V/7TP wariant 2
7TP dwuwieżowy
7TP jednowieżowy
7TP/C7P
7TP wz.39 BBTBr.Panc.
7TP wzm. PZInż.
7TP przeciwlotniczy
C7P z działem Bofors wz. 36 kal.40 mm
C7P z działem kal. 75 mm
10TP
Czołg Lekki Polski (1937)
Czołg Lekki Polski (1938)
12TP (1938)
12TP (1939)
22TP K.S.U.S. I
25TP K.S.U.S. II
23TP BBTBr.Panc. projekt 1
23TP BBTBr.Panc. projekt2
25TP BS PZInż.
PZInż. 130
PZInż. 140
PZInż. 180
PZInż. 160
PZInż. 161
T-34-85M1
T-34-85M2
T-34-85M3
T-34 z nadbudową SU-76M
T-34-85 z działem kal. 88 mm
T-34-85 z działem kal. 100 mm
T-44
T-54, A, AD, AM, AM1
T-54A z turbiną gazową
T-54A z ekranami pancernymi
T-54A z automatem ładowania
T-55, A, M, U, AD1
T-55 WITPiS
M 100
HM-45
IS-2/88
Automotive Gun Carriage 1940
Improved Automotive Gun Carriage 1941
Improved Automotive Gun Carriage 1943
PT-76, PT-76b
A27M Cromwell z PSZ
Czołg Ryszarda Lewandowskiego
Czołgi André Poniatowskiego
Czołgi Stanisława Lema
[/list]

Inne pojazdy:

   Inne radzieckie pojazdy pancerne w LWP cz. I
   Inne radzieckie pojazdy pancerne w LWP cz. II
   Czołgi brytyjskie w WP i PSZ cz. I
   Czołgi brytyjskie w WP i PSZ cz. II
   Czołgi amerykańskie w PSZ cz.I
   Czołgi amerykańskie w PSZ cz.II
   Czołgi francuskie w WP i PSZ
   Pojazdy zdobyczne

Inne:

   Kamuflaże, oznakowanie i napisy w WP, AK i ZWZ 1918-1945 r.
   Kamuflaże, oznakowania i napisy w LWP 1943-1968 r.
   Kamuflaże, oznakowania i napisy w PSZ 1939-1946 r.
   Źródła informacji o polskiej broni pancernej i sprzęcie

Inne radzieckie pojazdy pancerne w LWP do 1968 r. cz.I

T-60


T-60 – radziecki lekki czołg rozpoznawczy z okresu II wojny światowej.

Na początku 1941 zespół konstruktorów radzieckich pod kierownictwem inż. N. Astrowa opracował nowy lekki czołg rozpoznawczy dla Armii Radzieckiej. W połowie 1941 roku rozpoczęto jego seryjną produkcję w zakładach w Moskwie. Pierwszy seryjny egzemplarz wyjechał z hal produkcyjnych w dniu 15 września 1941 roku.

Czołg T-60 był produkowany w latach 1941 – 1943 w kilku zakładach na terenie ZSRR, ogółem wyprodukowano ok. 6300 czołgów wszystkich wersji. Na bazie tego czołgu budowano również inne pojazdy pancerne.

Czołgi T-60 , po uruchomieniu produkcji seryjnej, zostały wprowadzone do jednostek pancernych Armii Radzieckiej. Początkowo tworzono z nich samodzielne bataliony czołgów oraz bataliony niektórych brygad pancernych. Ich głównym zadaniem było prowadzenie działań rozpoznawczych. Z czasem zaczęto z nich tworzyć nawet tzw. lekkie brygady pancerne. Z uwagi na braki w uzbrojeniu pancernym, szczególnie w pierwszym okresie walk, używano ich również do wsparcia piechoty. Ponosiły przy tym ogromne straty z uwagi na słabe opancerzenie i uzbrojenie. Po wprowadzeniu do wyposażenia nowszych czołgów zostały one wycofane z użycia w jednostkach bojowych i przekazane do jednostek szkolnych.

Na tego typu czołgach szkolili się też polscy czołgiści w radzieckich szkołach wojskowych. Czołgi T-60 były również na wyposażeniu Centrum Wyszkolenia Armii w Riazaniu. Po przeniesieniu centrum do Polski, do Rembertowa, przybyły tam również 3 czołgi T-60. Zostały one przekazane Oficerskiej Szkole Broni Pancernej, gdzie były używane do końca 1945 r.



Galeria:

Informacje zdobyte dzięki:
Nagano_PL
Rozkoszniaczek

Źródło:
382 Czołgi Wojska Polskiego 1940-1943 Plan Pack vol. VI
385 Czołgi Wojska Polskiego 1944-1945 Plan Pack vol. VII


T-70, T-70M

T-70 – czołg lekki produkcji radzieckiej z okresu II wojny światowej.

Na uzbrojenie Armii Czerwonej wszedł w styczniu 1942. Jego konstrukcja stanowiła rozwinięcie wcześniejszego typu T-60. Był napędzany dwoma silnikami GAZ-202, miał grubszy pancerz i armatę kalibru 45 mm. We wrześniu 1942 rozpoczęto produkcję zmodyfikowanej wersji czołgu T-70M. Zmiany dotyczyły rozmieszczenia silników i układu przeniesienia napędu. Zmianie uległ też kształt wieży, zmodyfikowano zawieszenie i zastosowano nowocześniejsze gąsienice. W czasie wojny wyprodukowano 8226 czołgów T-70/T-70M.

Czołgi te w jednostkach pancernych Armii Czerwonej przejęły zadania czołgów T-60. Służyły do rozpoznania, ochrony sztabów i kolumn z zaopatrzeniem. Podobnie jak poprzednik, okazał się niezbyt odpowiedni do wykonywania zadań bojowych. Pancerz i uzbrojenie, mimo iż silniejsze, okazały się niewystarczające. Także dowódca nie był w stanie w pełni wywiązywać się ze stawianych przed nim zadań. Trudno mu było jednocześnie dowodzić czołgiem, utrzymywać łączność i strzelać z działa, a niejednokrotnie również dowodzić pododdziałem czołgów. Z tego powodu, pod koniec wojny, zadania czołgów lekkich zaczęły przejmować czołgi średnie.

Czołgi T-70 znajdowały się w uzbrojeniu Wojska Polskiego. Były na uzbrojeniu 1 Brygady Pancernej im. Bohaterów Westerplatte, gdzie tworzyły czwarte kompanie 1 i 2 pułku czołgów. Były wykorzystywane w czasie bitwy pod Studziankami. T-70 zostały wycofane ze składu brygady we wrześniu 1944 r., kiedy brygada przechodziła reorganizację. Czołgi przekazano m.in. do 3 szkolnego pułku czołgów – 10 pojazdów i do Oficerskiej Szkoły Broni Pancernej – 3 czołgi. 1 pojazd trafił do 27 pułku artylerii samobieżnej. Czołgi były również na uzbrojeniu 1 batalionu rozpoznawczego 1 Armii WP. W składzie batalionu brały udział w walkach o Wał Pomorski. W latach 1943-45 LWP otrzymało 53 czołgi. Po wojnie zostało 41 pojazdów. Po zakończeniu wojny, czołgi zostały użyte bojowo w walkach z operującymi na terenie południowo-wschodniej Polski oddziałami UPA. Krótko potem wycofano je z uzbrojenia. W Polsce zachował się 1 egzemplarz, który początkowo stał jako czołg - pomnik w Baligrodzie, a obecnie jest eksponatem w Muzeum Broni Pancernej Centrum Szkolenia Wojsk Lądowych w Poznaniu



Galeria:

Informacje zdobyte dzięki:
Nagano_PL
Rozkoszniaczek

Źródło:
382 Czołgi Wojska Polskiego 1940-1943 Plan Pack vol. VI
385 Czołgi Wojska Polskiego 1944-1945 Plan Pack vol. VII
"Czołgi II wojny światowej" A. Zasieczny


T-34


KW-8, KW-0

W roku 1937 zespół inżynierów z biura konstrukcyjnego zakładów im. Kirowa w Leningradzie, kierowany przez inżynierów Kotina i Duchowa, przystąpił do opracowania prototypów wielowieżowych czołgów ciężkich T-100 i SMK. Próby z nimi wykazały, że umieszczanie uzbrojenia w kilku wieżach nie ma sensu. Z inicjatywy inż. Kotina skonstruowano jeszcze jeden czołg ciężki, tym razem jednowieżowy. Prototyp przedstawiony został Radzie Wojennej, od której uzyskał przychylność i w grudniu 1939 roku został zatwierdzony do produkcji seryjnej pod nazwą KW (od inicjałów imienia i nazwiska bliskiego współpracownika Stalina - Klimenta Woroszyłowa).

Czołg KW produkowany był do roku 1943 w kilku wersjach: KW-1 z armatą kal. 76,2 mm, KW-2 z haubicą kal. 152 mm, KW-8 z miotaczem ognia oraz KW-85 z działem kal. 85 mm. W roku 1942 wyprodukowane zostały znacznie ulepszone modele - KW-1S, a w 1943 roku pojawiła się wersja KW-85. Łącznie podczas wojny zostało wyprodukowanych około 10000 czołgów KW różnych wersji.

Wojsko Polskie otrzymało niewielką liczbę czołgów KW-1, które później zostały zastąpione czołgami IS. W latach 1944-46 czołgi KW używane były w pułkach szkolnych do m.in. do nauki jazdy.

KW-8 - KW-1 uzbrojony w miotacz ognia ATO-41 umieszczony w wieży obok karabinu maszynowego. Główne uzbrojenie czołgu zostało zamienione na mniejsze działo M1932 o kalibrze 45 mm. Zbudowano 42 egzemplarze.

KW-0 - była to wersja KW-8 wykorzystywana przez LWP, do szkolenia.



Galeria:

Informacje zdobyte dzięki:
Nagano_PL
Rozkoszniaczek

Źródło:
382 Czołgi Wojska Polskiego 1940-1943 Plan Pack vol. VI
385 Czołgi Wojska Polskiego 1944-1945 Plan Pack vol. VII


KW-85

W 1943 opracowaniu znajdowała się już nowa seria radzieckich czołgów ciężkich IS (Iosif Stalin). Zanim jednak czołg IS-1 był w pełni gotowy do produkcji, opracowana była już dla niego wieża z nową armatą 85 mm D-5T. Postanowiono w oczekiwaniu na nowy model podjąć produkcję przejściowych czołgów KW, wyposażonych w nową, gotową już wieżę.

Nową wersję czołgu, nazwaną KW-85, oparto na kadłubie czołgu KW-1S, z nieco poszerzonym przedziałem bojowym w celu zamontowania większej wieży. Nieco zmieniono rozkład opancerzenia czołgu. Zmniejszono liczbę członków załogi, rezygnując z przedniego strzelca-radiotelegrafisty, a wolne miejsce wykorzystano na część zapasu amunicji. Przedni karabin maszynowy zamontowano jako nieruchomy, odpalany przez kierowcę. Wieża była nowa, uzbrojona w armatę czołgową D-5T konstrukcji F. Pietrowa, opracowaną na bazie wcześniejszej armaty D-5S w wariancie dla dział samobieżnych SU-85. Taka sama armata montowana była w pierwszej serii czołgów średnich T-34/85.

4 września 1943 czołg KW-85 przyjęto do uzbrojenia i produkcji na niewielką skalę. Ponieważ czołg ten traktowany był jako model przejściowy, do wprowadzenia czołgów IS-1, wyprodukowano jedynie 148 czołgów KW-85, które wzięły następnie udział w walkach.

Przyrządy celownicze i obserwacyjne: celownik teleskopowy 10T-15, 1 celownik peryskopowy PT-4-15, peryskopy i szczeliny obserwacyjne. Radiostacja 9R lub 10R obsługiwana przez dowódcę, telefon wewnętrzny TPU-3bis-F.

Silnik diesla W-2K, widlasty, 12 cylindrowy, o mocy nominalnej 550 KM, maksymalnej 600 KM, chłodzony cieczą. Skrzynia biegów mechaniczna: 4 biegi do przodu i 1 do tyłu z demultiplikatorem (razem 8 biegów do przodu i 2 do tyłu). Sprzęgła boczne, planetarne przekładnie boczne, zębate koła napędowe z tyłu kadłuba. Zawieszenie czołgu: sześć podwójnych kół jezdnych po każdej stronie, zawieszonych na wahaczach wleczonych, amortyzowanych wałkami skrętnymi. Koła napinające z przodu kadłuba. Po każdej stronie 3 koła podtrzymujące gąsienice. Metalowe gąsienice szerokości 650 mm.

Uzbrojenie: armata czołgowa D-5T. Długość lufy 52 kalibry, półautomatyczny pionowy zamek klinowy. Kąt ostrzału w płaszczyźnie poziomej 360°, w płaszczyźnie pionowej -5° do +25°. Prędkość początkowa pocisku przeciwpancernego 792 m/s. Strzelała pociskami przeciwpancernymi o masie 9,2 kg i odłamkowo-burzącymi o masie 9,5 kg. Donośność – 3800 m, maksymalna 13 600 m.

Dodatkowe uzbrojenie: 3 karabiny maszynowe DT kaliber 7,62 mm: jeden sprzężony z armatą, jeden nieruchomy w przedniej płycie kadłuba po prawej stronie, obsługiwany przez kierowcę i jeden ruchomy w tylnej ścianie wieży. Zapas amunicji: 70 nabojów do działa i 3276 nabojów do km.

Według niepotwierdzonych źródeł, LWP użytkowało 5 czołgów KW-85



Galeria:

Informacje zdobyte dzięki:
Rozkoszniaczek

Źródło:
"Czołgi II wojny światowej" A. Zasieczny

IS-2, IS-2m

Latem 1943 roku powstał w zakładach w Czelabińsku pierwszy model nowego czołgu ciężkiego. Początkowo nosił on oznaczenie "obiekt 237". Jego głównym konstruktorem był N. F. Szaszmurin. 8 sierpnia 1943, czołg został przyjęty do uzbrojenia Armii Czerwonej. Nowy pojazd otrzymał oznaczenie IS-1 (JS – Józef Stalin) lub JS-85. Czołg był uzbrojony w armatę D-5T kal. 85 mm. Miał masę ok. 44 t. Wyprodukowano tylko 107 egzemplarzy JS-1. Ponieważ w tym okresie powstał czołg średni T-34-85 uzbrojony w identyczną armatę, zaszła potrzeba wzmocnienia uzbrojenia czołgu ciężkiego. Szybko wdrożono do produkcji czołg uzbrojony w armatę D-25T kalibru 122 mm. Nosił on początkowo oznaczenie "obiekt 240". Po przyjęciu do uzbrojenia zmieniono je na JS-2. W trakcie produkcji czołg ulegał modernizacji. Wprowadzono w jego armacie półautomatyczny zamek klinowy, w celu zwiększenia szybkostrzelności działa. Modernizacji uległ kadłub czołgu, a zwłaszcza kształt jego przednich płyt. Na włazie dowódcy zamontowano podstawę dla wielkokalibrowego karabinu maszynowego DSzK kal. 12,7 mm. Zmodernizowane pojazdy nosiły oznaczenie IS-2M.

Użycie w LWP:

W jednostkach Polskich czołg znajdowały się na wyposażeniu:
4 Pułku Czołgów Ciężkich przeznaczonego dla 1 Armii WP oraz 5 Pułku Czołgów Ciężkich przeznaczonego dla 2 Armii WP. Zaczęto również formować 6 pułk dla 3 Armii oraz 7 pułk, ale ostatecznie zrezygnowano z tego zamiaru. Razem w latach 1944-45 przekazano LWP 71 czołgów. W chwili zakończenia wojny LWP dysponowało 26 pojazdami. Ich liczba w późniejszym czasie wzrosła na skutek zakupów w ZSRR oraz napraw wozów ściągniętych z pobojowisk.

4 Pułk Czołgów Ciężkich został sformowany w m. Gryszowice i Dymitriewka pod Berdyczowem, na mocy rozkazu specjalnego dowódcy Armii Polskiej w ZSRR nr 00127 z 5 VII 1944r. Wg etatu nr 010/460. Od 21 VII 1944 podlegał dowódcy 1 armii WP.
Zaprzysiężenia 4 Pułku czolgów Ciężkich dokonano w Kumowie Majorackim pod Chełmem, 24 IX 1944r.
Szkolenie bojowe rozpoczęto w rejonie Berdyczowa, gdzie prowadzono je przez trzy tygodnie, następnie kontynuowano w okolicach Chełma, dokąd pułk został przewieziony transportem kolejowym.

Skład:
1, 2, 3, 4 kompania czołgów JS-2, kompania fizylierów, pluton sztabowy, pluton saperów, kompania zaopatrzenia technicznego, kwatermistrzostwo.
Stan uzbrojenia 4 Pułku czołgów Ciężkich na styczeń-luty 1945 oraz numery taktyczne poszczególnych wozów
Dowódca – 4000
3 transportery opancerzone Universal Carrier
Samochód pancerny BA-64
1 kompania-dowódca - 4100, 1 pluton - 4111, 4112, 2 pluton - 4123, 4124
2 kompania-dowódca - 4200, 1 pluton - 4211, 4212, 2 pluton - 4223, 4224
3 kompania-dowódca - 4300, 1 pluton - 4311, 4312, 2 pluton - 4323, 4324
4 kompania-dowódca - 4400, 1 pluton - 4411, 4412, 2 pluton - 4423, 4424

Od marca 1945 zmienił się system taktycznych oznaczeń numerowych z czterocyfrowego na trzy cyfrowy.

Po wojnie czołgi JS-2 były na wyposażeniu niektórych jednostek pancernych WP do lat 50-tych XX w. Następnie wozy były wymieniane na nowsze konstrukcje. Kilka pojazdów przebudowano na Pancerne Ciągniki Ewakuacyjne. Najbardziej wyeksploatowane pojazdy oddano na złom lub ustawiano na poligonach jako cele ćwiczebne.
Pewną liczbę czołgów JS-2 używano jeszcze w latach 60-tych XX w, jako nieruchomych stanowisk ogniowych do strzelań do celów morskich, gdyż istniały jeszcze dość duże zapasy amunicji do dział 122 mm.

Po zakończeniu działań wojennych, czołgi JS-2 zostały „użyte bojowo” m.in. na planie filmu Czterej Pancerni i Pies, w odcinku „Fort Olgierd”, oraz filmu 'Kierunek Berlin', grając rolę niemieckich Panther.


Dane:

Producent: Czelabińska Fabryka Traktorów im. J. W. Stalina w Czelabińsku
Typ pojazdu: czołg ciężki
Trakcja: gąsienicowa
Załoga: 4

Dane techniczne:
Silnik: silnik wysokoprężny, 4-suwowy, 12 cylindrowy, W-2-IS
Transmisja: mechaniczna
Poj. zb. paliwa:
Pancerz: spawany z płyt walcowanych płyt pancernych, wieża odlewana, łączona spawami.
Kadłub: 120 mm (przód), 90 mm (bok), 60 mm (tył)
Wieża: 160 mm (przód), 100 mm (bok, tył)

Długość: 9,9 m
Szerokość: 3,09 m
Wysokość: 2,73 m
Prześwit: 0,42 m
Masa: 46.000 kg
Moc jedn.: 11,3 KM/t
Nacisk jedn. na grunt.: 0,82 kg/cm2

Osiągi:

Prędkość: 37 km/h
Zasięg: 240 km (po drodze)    
Pokonywanie przeszkód:
Brody (głęb.): 1,3 m
Rowy (szer.): 2,5 m
Ściany (wys.): 1 m
Kąt podjazdu: 36º

Historia:

Prototypy: 1943
Produkcja: 1943-1945
Egzemplarze: ok. 3400 (Polska 238)

Konfiguracja

Wieża
JS-2
JS-2M

Uzbrojenie:
D-25T, kal.122 mm

Silnik:
W-2-IS

Radiostacja:
10R
10RK

Zawieszenie:
JS-2
JS-2M

Galeria:

Informacje zdobyte dzięki:
Nagano_PL
Rozkoszniaczek

Źródło:
382 Czołgi Wojska Polskiego 1940-1943 Plan Pack vol. VI
385 Czołgi Wojska Polskiego 1944-1945 Plan Pack vol. VII
"Czołgi II wojny światowej" A. Zasieczny


JS-3

JS-3 - czołg ciężki produkcji radzieckiej.

Czołg ciężki JS-3 powstał częściowo w oparciu o konstrukcję czołgu JS-2, lecz wprowadzał całkowicie nowy kształt kadłuba i wieży. Czołg miał starannie zaprojektowany pancerz o znacznej odporności na ostrzał dział przeciwpancernych. Charakteryzował się dużym nachyleniem płyt pancernych, sprzyjającym rykoszetowaniu pocisków i zwiększającym efektywną grubość pancerza. Kształt płyt nosa kadłuba określano jako tzw. "nos szczupaka"; czołg ten był także nieoficjalnie nazywany szczuka (szczupak), a na Zachodzie: Stalin. Pierwsze seryjne wozy zjechały z linii montażowych w maju 1945 r. i nie zdążyły wziąć udziału w wojnie. Konstrukcja ta wzbudziła duże zainteresowanie wśród aliantów zachodnich, którzy uznali IS-3 za niezwykle groźną broń.

Czołg wyposażony był w armatę D-25T kalibru 122 mm, znaną z czołgu JS-2. Zastosowanie tej armaty było jednak pewnym mankamentem tego czołgu, gdyż charakteryzowała się ona niezbyt dużą prędkością początkową pocisku i w rezultacie jej możliwości przebicia pancerza, pomimo dużego kalibru, odpowiadały niemieckiej armacie 75 mm z długą lufą, zastosowanej m.in. w niemieckim czołgu Panther. Ponadto, z powodu dużych i ciężkich nabojów, szybkostrzelność armaty była niska, a zapas przewożonej amunicji mały.

Polska zakupiła na przełomie 1946/1947 r. 2 egzemplarze czołgu JS-3. Numery fabryczne: 703.604A81 oraz 703.605A58. Obecnie jeden z nich (703.605A58) prezentowany jest w Muzeum Polskiej Techniki Wojskowej w Warszawie. Był to ulubiony czołg marszałka Rokossowskiego. W latach 50. XX w. egzemplarz ten stanowił główną atrakcję organizowanych w Warszawie parad wojskowych. W latach 70. trafił na poligon do Orzysza, gdzie służył jako cel ćwiczebny. Jego wrak w latach 90. został ponownie sprowadzony do Warszawy i umieszczony w Forcie Czerniakowskim, gdzie przeszedł zewnętrzny remont. Drugi (703.604A81) trafił w 1951 do Technicznej Oficerskiej Szkoły Wojsk Pancernych i Zmechanizowanych w Giżycku, potem (listopad 1957) pojawił się w poznańskiej Oficerskiej Szkole Wojsk Pancernych. Dziś stoi w muzeum tej szkoły.



Galeria:

Informacje zdobyte dzięki:
Nagano_PL
Rozkoszniaczek

Źródło:
382 Czołgi Wojska Polskiego 1940-1943 Plan Pack vol. VI
385 Czołgi Wojska Polskiego 1944-1945 Plan Pack vol. VII

Inne radzieckie pojazdy pancerne w LWP do 1968 r. cz.II

ASU-85

ASU-85 – działo samobieżne przeznaczone dla wojsk powietrznodesantowych, konstrukcji radzieckiej, z okresu po II wojnie światowej.

W konstrukcji działa ASU-85 wykorzystano niektóre elementy (koła nośne, zawieszenie) czołgu pływającego PT-76, ale mogło pokonywać jedynie brody i nie było pojazdem pływającym. Większa, w porównaniu z poprzednimi typami, masa uniemożliwiała jego zrzuty na spadochronach. Było ono przewożone samolotami transportowymi An-22 na przygotowane wcześniej lądowiska. Podczas manewrów "Burza październikowa" używano również samolotów An-12 o mniejszej ładowności. Transportowano wówczas jedno działo w ładowni, a nie dwa, gdy używano An-22. Działo samobieżne znajdowało się w uzbrojeniu jednostek powietrznodesantowych Armii Radzieckiej od lat 60. XX w.

ASU-85 było używane przez polską 6 Pomorską DPD, a dokładniej przez wchodzący w jej skład dywizjon artylerii. 12 dział dostarczono dywizji w roku 1965 na manewry "Burza październikowa", po których podobno stały się własnością strony polskiej. Jak jednak wynika z artykułu M. Królikowskiego, zamieszczonego w 1997 roku w czasopiśmie "Komandos", działa te zostały wówczas jedynie wypożyczone z Kowna. 12 pierwszych wozów przybyło do Polski dopiero 13 czerwca 1966 r. po wcześniejszym zorganizowaniu kursu dla mechaników-kierowców. W lipcu 1967 dywizjon przeprowadził pierwsze ćwiczenia na poligonie w Szymanach na Mazurach. 13 dział wzięło udział w inwazji na Czechosłowację; 25 sierpnia granicę przekroczyły dwa plutony 2 baterii 35 dywizjonu, z których jeden ulokowano potem w okolicy miejscowości Biała Voda i Cervena Voda, zaś drugi oraz w pobliżu Kostelca i Vamberku. 9 września 2 bateria została wymieniona przez 3 baterię. Łącznie z wozem dowódczym w obydwu bateriach było właśnie 13 takich dział. Wcześniej, w 1966 roku, co najmniej 9 pojazdów zaprezentowano na paradzie z okazji święta 22 lipca. Zostało wycofane z uzbrojenia LWP pod koniec 1976 r.; pożegnanie jednostki odbyło się 3 grudnia tego samego roku. 35 Dywizjon Artylerii Samobieżnej, wyposażony w 25 sztuk ASU-85, składał się z 4 baterii i stacjonował w Krakowie-Rakowicach.



Galeria:

Informacje zdobyte dzięki:
Nagano_PL

Źródło:
382 Czołgi Wojska Polskiego 1940-1943 Plan Pack vol. VI
385 Czołgi Wojska Polskiego 1944-1945 Plan Pack vol. VII


ZSU-57-2

ZSU-57-2 – samobieżne działo przeciwlotnicze, konstrukcji radzieckiej, z okresu po II wojnie światowej.

Doświadczenia II wojny światowej wykazały konieczność posiadania przez jednostki pancerne i zmechanizowane uzbrojenia przeciwlotniczego zdolnego do poruszania się w szykach tych oddziałów i zapewniającego im stałą ochronę przed atakami z powietrza. Zaczęto więc konstruować samobieżne działa przeciwlotnicze. Problem ochrony wojsk przed atakami z powietrza nabrał szczególnego znaczenia w związku z rozwojem lotnictwa po II wojnie światowej. Jedną z pierwszych radzieckich konstrukcji tego typu, było działo ZSU-37. Nie spełniało ono wszystkich, stawianych przed tego rodzaju sprzętem, wymagań. Prowadzono więc dalsze prace konstrukcyjne. Doprowadziły one do skonstruowania i przyjęcia na uzbrojenie Armii Radzieckiej w latach 50. XX wieku nowego modelu działa nazwanego ZSU-57-2. Do budowy pojazdu wykorzystano wiele części i podzespołów czołgu T-54. Wóz uzbrojony został w dwie sprzężone armaty automatyczne typu S-68 (nieco zmodernizowana wersja armaty S-60). Działo przeznaczone było do niszczenia celów powietrznych, lecących z prędkością poddźwiękową, na pułapie do 4000 m. Mogło być także stosowane do zwalczania lekko opancerzonych celów naziemnych.



Galeria:

Informacje zdobyte dzięki:
Rozkoszniaczek

Źródło:


SU-76, SU-76M

SU-76 – działo samobieżne produkcji radzieckiej z okresu II wojny światowej najczęściej używane w roli niszczyciela czołgów.

Działo samobieżne SU-76 powstało na bazie przedłużonego podwozia czołgu T-70. Było bardzo proste w produkcji. W czasie II wojny światowej było drugim co do ilości wyprodukowanych egzemplarzy pojazdem opancerzonym Armii Czerwonej. Cieszyło się dużą popularnością wśród żołnierzy, którzy nadali mu pieszczotliwe przezwisko "suczka" (W odróżnieniu od "suki" - "dorosłego" działa pancernego SU-85). Innym pseudonimem, który powstał po bitwie na Łuku Kurskim, był "gołodupny Ferdynand", co było odniesieniem do cienkiego pancerza i podobieństwa do niemieckiego działa Ferdinand.

Podstawowym przeznaczeniem SU-76 miała być rola niszczyciela czołgów, ale okazał się on także bardzo przydatny jako działo samobieżne używane do wsparcia piechoty. Cienkie opancerzenie czyniło go łatwym celem dla czołgów i artylerii przeciwpancernej. Jak na swoją wielkość był bardzo lekki, co w połączeniu z szerokimi gąsienicami dawało mu dobrą ruchliwość i zwrotność.

SU-76 (oznaczenie fabryczne - SU-12) – pierwszy model produkcyjny z przedłużonym i poszerzonym podwoziem T-70, dwoma silnikami z osobnymi skrzyniami biegów ulokowanymi symetrycznie po bokach kadłuba. Przedział bojowy zamknięty od góry dachem, który jednak trzeba było demontować ze względu na niewystarczającą wentylację, prowadzącą w walce do zatrucia załogi dymem. Ze względu na niesynchroniczną pracę silników powodującą drgania rezonansowe wału napędowego wersja ta trapiona była permanentnymi awariami transmisji - wału i skrzyń przekładniowych. Proste wzmocnienie transmisji, które podjęto jako środek zaradczy, paradoksalnie jeszcze sytuację pogorszyło. Produkowany w latach 1942-43. Wyprodukowano 560 egzemplarzy.
SU-76M (SU-12M) - wersja SU-12 zmodyfikowana doraźnie w celu likwidacji wspomnianych drgań, co osiągnięto przez amortyzację łóż silników i wprowadzenie sprężystych przegubów na wałach. Osiągnęła ona zadowalający stopień niezawodności.
SU-76M (SU-15) – trzeci, najbardziej masowo wytwarzany model, eliminujący wady poprzednich wersji - z oboma silnikami zblokowanymi szeregowo po prawej stronie kadłuba i jedną skrzynią biegów. Produkowany od 1943 do listopada 1945.

Działa samobieżne SU-76 stały się jednym z podstawowych dział artylerii samobieżnej Ludowego Wojska Polskiego w czasie II wojny światowej. Wojsko Polskie było w tym czasie jedynym, obok Armii Radzieckiej, użytkownikiem tego sprzętu.
Pierwsze pojazdy zostały skierowane w czerwcu 1944 roku do nowo utworzonych samodzielnych dywizjonów artylerii samobieżnej. Były to 1, 2, 3, i 4 dywizjon. Dywizjony były przeznaczone dla dywizji piechoty 1 Armii WP. Razem 52 pojazdy po 13 sztuk w każdym dywizjonie. Kolejne 52 działa skierowano dopiero w lutym 1945 do już sformowanych dywizjonów dla 2 Armii WP. Były to 6, 10, 11 i 12 dywizjon. Działa SU-76 znalazła się również na uzbrojeniu 27 pułku artylerii samobieżnej w liczbie 21 sztuk. Kolejnych planowanych pułków o numeracji 49, 51, 52 już nie sformowano. Pojazdy były również na wyposażeniu jednostek szkoleniowych - 2 sztuki w Oficerskiej Szkole Broni Pancernej i 3 sztuki w 3 Szkolnym Pułku Czołgów. Razem do końca wojny przekazano wojskom polskim 130 pojazdów. W dniu 16 lipca 1945 w służbie pozostawało 67 dział.
W uzbrojeniu pozostawały do końca lat 50. XX w. Pod koniec służby zostały przekazane do oddziałów KBW (Korpus Bezpieczeństwa Wewnętrznego).



Galeria:

Informacje zdobyte dzięki:
Nagano_PL
Rozkoszniaczek

Źródło:
382 Czołgi Wojska Polskiego 1940-1943 Plan Pack vol. VI
385 Czołgi Wojska Polskiego 1944-1945 Plan Pack vol. VII


SU-85

SU-85 - średnie działo samobieżne konstrukcji radzieckiej z okresu II wojny światowej.

Działo samobieżne SU-85 opracowane zostało w 1943 roku w biurze konstrukcyjnym zakładów Uralmasz w Swierdłowsku, konstruktorem wiodącym był L. Gorlicki. Konstrukcja bazowała na wcześniejszym modelu SU-122, który z kolei został zbudowany na podwoziu czołgu T-34. Nowy pojazd wyposażono w zmodernizowaną armatę przeciwlotniczą wz. 1943 D5S kal. 85 mm, która charakteryzowała się zwiększoną szybkostrzelnością, niezbędną dla niszczenia szybko poruszających się celów. Głównym zadaniem nowej konstrukcji było eliminowanie nowszych modeli czołgów niemieckich (np. PzKpfW V Panther; PzKpfW VI Tiger), szybszych lub lepiej opancerzonych niż wcześniejsze konstrukcje. Produkcję seryjną dział SU-85 rozpoczęto pod koniec 1943 r.



Galeria:

Informacje zdobyte dzięki:
Nagano_PL
Rozkoszniaczek

Źródło:
382 Czołgi Wojska Polskiego 1940-1943 Plan Pack vol. VI
385 Czołgi Wojska Polskiego 1944-1945 Plan Pack vol. VII


SU-100

SU-100 – średnie działo samobieżne produkcji radzieckiej z okresu II wojny światowej.

Główne różnice między SU-85 i SU-100:
- zmiana uzbrojenia z działa 85 mm na 100 mm
- pogrubienie frontowego pancerza z 45 do 70 mm
- dodanie wieżyczki dowódcy analogicznej z SU-85M
- Zwiększenie masy pojazdu o 2000 kg.



Galeria:

Informacje zdobyte dzięki:
Nagano_PL
Rozkoszniaczek

Źródło:
382 Czołgi Wojska Polskiego 1940-1943 Plan Pack vol. VI
385 Czołgi Wojska Polskiego 1944-1945 Plan Pack vol. VII


ISU-122, ISU-152

ISU-152 – ciężkie działo pancerne produkcji radzieckiej z okresu II wojny światowej.
ISU-122 – radzieckie działo samobieżne z okresu II wojny światowej.

Aby zwiększyć siłę ognia czołgu IS-2 postanowiono zamontować na jego podwoziu haubicoarmatę kalibru 152mm. Problemy techniczne ominięto rezygnując z obrotowej wieży. W ten sposób powstało działo samobieżne ISU-152.

Wariant podstawowy, skonstruowany w 1943 roku. Nosił fabryczne oznaczenie - Obiekt 241 (Объект 241). Był uzbrojony w haubicę ML-20S (МЛ-20С) kalibru 152,4 mm, której lufa mierzyła około 4,2 metra (27,9 kalibrów). Działo samobieżne mogło być zaopatrzone w 21 sztuk dwuczęściowej (łuska i ładunek bojowy) amunicji przeciwpancernej i odłamkowo-burzącej. Działo miało zasięg ognia skutecznego wynoszący maksymalnie 6 200 metrów. Pocisk przeciwpancerny ważył 48,78 kg, jego prędkość wylotowa wynosiła 600 m/s. Penetrował płytę pancerza typu RHA (Rolled Homogeneous Armor) o grubości 125 mm, nachyloną pod kątem 90° z odległości 500 metrów. Pierwsze zmiany dotyczyły działa, liczby włazów oraz grubości pancerza, a opierały się one na czołgach ciężkich: IS-1, IS-2 lub IS-2 model 1944. W kolejnych modyfikacjach zwiększono grubość osłony działa, zwiększono objętość zbiorników paliwa itp. Do maja roku 1944 jako główne uzbrojenie używano 152,4 mm haubicy ML-20 model 1937, z szybkostrzelnością wynoszącą 2-3 strz./min. Wczesne wersje miały trzy włazy na dachu nadbudówki oraz jeden awaryjny luk w dolnej części kadłuba, za siedzeniem kierowcy. Później dodano czwarty, okrągły właz na dachu nadbudówki po prawej stronie, obok prostokątnego włazu znajdującego się po lewej stronie. W późniejszej modyfikacji ISU-152, z nowszym działem o nieznacznie dłuższej lufie (4,9 m - 32,3 kalibrów); maksymalna donośność zwiększyła się do 13 000 metrów.

Ponieważ powstawało więcej kadłubów niż dział 152 mm zdecydowano się montować poddane modyfikacji armaty 122 mm wzór 1943/1944. Działa pozbawiano hamulca wylotowego, a ich zamek śrubowy zamykano ręcznie. Nowy typ pojazdu wszedł do produkcji w końcu 1943.

Rok później powstała przeznaczona dla czołgu IS-2 armata D-25T (wz. 1943) kalibru 122 mm. Ponieważ nadal dostarczano zbyt małe ilości dział 152 mm, postanowiono montować nowo powstałe armaty 122 mm oznaczane jako D-25S w kadłubach ISU. Nowe działo z hamulcem wylotowym i półautomatycznym zamkiem klinowym znacznie zwiększyło szybkostrzelność. Zmodyfikowane działa, oznaczane ISU-122S, weszły do produkcji wiosną 1944.

Wszystkie trzy działa (ISU-152, ISU-122 i ISU-122S) miały wspólny kadłub, zawieszenie, silnik, układ transmisji, wyposażenie elektryczne i radiowe z czołgiem IS-2, co znacząco ułatwiało produkcję



Galeria:

Informacje zdobyte dzięki:
Nagano_PL
Rozkoszniaczek

Źródło:
382 Czołgi Wojska Polskiego 1940-1943 Plan Pack vol. VI
385 Czołgi Wojska Polskiego 1944-1945 Plan Pack vol. VII

Czołgi brytyjskie w WP i PSZ cz.I

Carden-Loyd Mk. VI

Vickers-Carden-Loyd Mark VI (Mk VI) - brytyjska tankietka z okresu przed II wojną światową. Dzięki ogromnej kampanii reklamowej i rozgłosowi oraz niskiej cenie był to jeden z najszerzej rozpowszechnionych i najbardziej znanych czołgów lat 30. XX wieku, mimo swoich niewielkich możliwości bojowych. Jako pierwsza udana tankietka stała się klasyczną konstrukcją, a późniejsze tankietki budowane w innych krajach były na ogół albo rozwinięciem Carden-Loyda Mk VI, albo nim inspirowane.

Po produkowanych w małych seriach dotychczasowych modelach, konstruktorzy opracowali pod koniec 1928 najbardziej udany model - Mark VI. Był on rozwinięciem Mk V*, pozbawionym możliwości korzystania z niepraktycznej trakcji kołowej. Ulepszono opancerzenie przez zastosowanie z przodu kadłuba płyty pancernej, wraz z wystającą osłoną dla niechronionego dotąd mostu napędowego. Inną widoczną różnicą było dodanie dwóch pojemników nad gąsienicami w tylnej części kadłuba. Pojazd uzbrojony był standardowo w chłodzony wodą ciężki karabin maszynowy Vickers kal. 7,7 mm (.303 cala), zamocowany z przodu na zewnątrz pojazdu (jedynie jego tylce i część komory zamkowej była w obrębie przedziału bojowego). Podobnie jak we wcześniejszych dwuosobowych modelach, dwóch członków załogi - kierowca po lewej i strzelec po prawej - zajmowało miejsca obok siebie, przedzielone silnikiem. Przedział bojowy był otwarty od góry, lecz w późniejszych modelach eksportowych zastosowano dwie indywidualne osłony głów załogi, odchylane do tyłu, w kształcie piramidek.

Dalszym rozwinięciem był Vickers Carden-Loyd Mark VIb. Pomimo zbliżonego oznaczenia, model ten odróżniał się zarówno nowym, bardziej zwartym kadłubem, z przedziałem bojowym zamykanym od góry płytami, odchylanymi do przodu i do tyłu, a także nowym zawieszeniem, z dodanymi po każdej stronie dwoma kółkami podtrzymującymi górną część gąsienicy.

Wojsko Polskie zakupiło 10-11 egzemplarzy tankietki, które później posłużyły, do badań dzięki, którym powstała seria polskich tankietek TK.



Galeria:

Informacje zdobyte dzięki:
Rozkoszniaczek

Źródło:


Light Tank Mk VIB

Tank, Light, Mk VI – brytyjski czołg lekki skonstruowany w okresie międzywojennym.

W 1936 roku do uzbrojenia armii brytyjskiej przyjęto czołg Tank, Light, Mk VI. Podobnie jak wcześniejszy Tank, Light, Mk V miał on trójosobową załogę i był uzbrojony w dwa karabiny maszynowe Vickers kalibru 7,7 mm. Podstawową zmianą było wyposażenie wieży w niszę mieszczącą radiostację No 7.
Kolejną wersją czołgu był Mk VIA ze zmodyfikowaną rolką podtrzymującą gąsienicę i ośmiokątną wieżyczka dowódcy.
Wersją która stała się w latach 1939-1940 podstawowym wyposażeniem oddziałów czołgów lekkich był Tank, Light, Mk VIB. Miał on ponownie okrągłą wieżyczkę dowódcy i zmodyfikowany układ chłodzenia silnika (zmieniono kształt żaluzji wlotów powietrza chłodzącego i miejsce mocowania chłodnicy). Istniała także wersja Indian Pattern pozbawiona wieżyczki dowódcy w miejsce której zamontowano pojedynczy peryskop.
W wersji Mk VIC wzmocniono uzbrojenie poprzez wyposażenie czołgu w wkm Besa kalibru 15 mm. Drugim karabinem maszynowym był początkowo nadal Vickers, ale od 1939 roku zastępowano go przez ckm Besa kalibru 7,92 mm.

Wyprodukowano 1237 czołgów: 81 Mk VI, 115 Mk VIA, 953 (960) Mk VIB, 88 (115) MK VIC.

Na czołgach tych szkolili się polscy czołgiści na Bliskim Wschodzie. Pierwsze czołgi dotarły do Egiptu, gdzie szkolili się żołnierze przyszłej 2 Brygady Pancernej w czerwcu 1942 r. Były to czołgi Mk VIB. Pojazdy te były również na wyposażeniu Centrum Wyszkolenia Broni Pancernej i Szkoły Podchorążych Broni Pancernej. Najwyższy stan tych czołgów zanotowano w grudniu 1942 r. - było to 17 pojazdów. Ostatni raz czołgi były wykazywane na stanie polskich oddziałów w lutym 1943 r. – 11 czołgów



Galeria:

Informacje zdobyte dzięki:
Nagano_PL
Rozkoszniaczek

Źródło:
382 Czołgi Wojska Polskiego 1940-1943 Plan Pack vol. VI
385 Czołgi Wojska Polskiego 1944-1945 Plan Pack vol. VII


Infantry Tank Mk I A11 "Matilda" I

Mk I Matilda I (A11) – brytyjski czołg piechoty z okresu przed II wojną światową.

W 1936 roku w brytyjskiej firmie Vickers-Amstrong rozpoczęto prace nad opracowaniem czołgu dla wsparcia piechoty. We wrześniu 1936 roku zbudowano prototyp lekkiego czołgu piechoty oznaczonego jako A11 Matilda Mk I. Był to czołg dobrze opancerzony, lecz o słabym uzbrojeniu, bo składającym się tylko z jednego karabinu maszynowego. Załoga liczyła 2 osoby, czołg napędzany był silnikiem benzynowym o mocy 80 KM (59 kW) i rozwijał niewielką prędkość, do 13 km/h na drodze.

Pomimo tych wad, w 1938 roku rozpoczęto produkcję seryjną. Łącznie wyprodukowano 139 "Matyld", nie licząc prototypu. Produkcję zakończono w 1940 roku, gdy stwierdzono, że czołg nie spełnia wymagań ówczesnego pola walki.

Czołgi Matilda Mk I były dostarczane do jednostek pancernych armii brytyjskiej od roku 1938. Otrzymały je 4, 7 i 8 królewski pułk czołgów armii brytyjskiej, wchodzące w skład 1 Armijnej Brygady Czołgów.

We wrześniu 1939 roku 4 pułk czołgów skierowano do Francji w składzie Brytyjskiego Korpusu Ekspedycyjnego, a w maju 1940 roku skierowano tam również 7 pułk czołgów. Tam też przeniesiono 1 Armijną Brygadę Czołgów, choć jej trzeci pułk (8 pułk czołgów) pozostał w Wielkiej Brytanii.

W czasie kampanii francuskiej w dniu 21 maja 1940 roku brygada wzięła udział w bitwie pod Arras. Dzięki atakowi brygady oddziałom brytyjskim udało się wyjść z okrążenia i wycofać w kierunku Dunkierki. W trakcie ewakuacji Brytyjskiego Korpusu Interwencyjnego wszystkie czołgi pozostawiono na plażach.

W związku z doświadczeniami, jakie wyniesiono z udziału tych czołgów w walkach w 1940 roku zaniechano ich produkcji, a w roku 1942 pozostałe egzemplarze wycofano z jednostek liniowych, przekazując je do szkolenia. Między innymi na czołgach tych szkolono Polaków w 10 Brygadzie Kawalerii Pancernej w latach 1941-42. Dokładna liczba czołgów użytkowanych przez Polaków nie jest znana. Waha się w różnych opracowaniach od 6 do 18.



Galeria:

Informacje zdobyte dzięki:
Nagano_PL
Rozkoszniaczek

Źródło:
382 Czołgi Wojska Polskiego 1940-1943 Plan Pack vol. VI
385 Czołgi Wojska Polskiego 1944-1945 Plan Pack vol. VII


Infantry Tank Mk III "Valentine" I/II/III/V/IX

Mk III Valentine – najliczniej produkowany brytyjski czołg piechoty z okresu II wojny światowej. Był znany z małego kosztu produkcji i niezawodności.

Valentine skonstruowano na bazie czołgu szybkiego Cruiser Mk II (A10) w korporacji Vickers-Armstrong. Został zatwierdzony do produkcji przez brytyjskie Ministerstwo Wojny 14 lutego 1940 roku. Jak wiele innych projektów, budowa pojazdu została przyspieszona po stracie sporej części sprzętu pod Dunkierką.

Była to konstrukcja łącząca dużą masę i rozmiar czołgu piechoty oraz słaby pancerz i prędkość czołgu szybkiego. Mimo że Valentine miał gorszy pancerz oraz silnik niż Matilda Mk II, kontynuowano produkcję ze względu na niższy koszt oraz niezawodność.

Był to najliczniej produkowany brytyjski czołg podczas II wojny światowej, z łączną liczbą 6855 sztuk oraz 1420 sztuk wersji wyprodukowanej w Kanadzie. Wiele z tych czołgów trafiło do ZSRR w ramach Lend-Lease Act. Armia Czerwona otrzymała 2394 brytyjskich i 1388 kanadyjskich czołgów (pozostałe 32 służyło do treningu w Kanadzie).

W PSZ używano do szkolenia w dużej liczbie egzemplarzy od 1940 do 1944 roku w następujących wersjach: Valentine I, II, III, V, IX
Do walki czołgiści ruszyli już na nowocześniejszych czołgach.

Valentine I (350) - Pierwsza wersja czołgu, która nie była używana z uwagi na problemy techniczne podczas produkcji (pojazdy przebudowano do innych wersji). Był uzbrojony w działo 2-funtowe i sprzężony karabin maszynowy. Ciasna wieża wymuszała, aby dowódca był jednocześnie ładowniczym. Używał silnika benzynowego o mocy 131 KM.
Valentine II (700) - Ten model używał silnika diesla, co zwiększało jego zasięg. Pierwszy raz użyty podczas operacji "Crusader" w Afryce Północnej, gdzie zaczęto zastępować nimi czołgi Matilda.
Valentine III - Zamontowano większą wieżę, w której zmieścił się ładowniczy, odciążając tym samym dowódcę.
Valentine V - Valentine III używająca silnika General Motors
Valentine IX - Wersja V z działem 6 funtowym. Aby je zmieścić w wieży zrezygnowano z karabinu maszynowego i ładowniczego. Dla obniżenia masy musiano zmniejszyć grubość bocznego pancerza.



Galeria:

Informacje zdobyte dzięki:
Nagano_PL
Rozkoszniaczek

Źródło:
382 Czołgi Wojska Polskiego 1940-1943 Plan Pack vol. VI
385 Czołgi Wojska Polskiego 1944-1945 Plan Pack vol. VII
"Czołgi II wojny światowej" A. Zarzycki


Infantry Tank Mk IV A22 Churchill II

Brytyjski ciężki czołg piechoty z okresu II wojny światowej. Stanowił bazę dla wielu innych specjalistycznych pojazdów. Pochodzenie nazwy czołgu nie jest do końca znane. Churchill mógł zostać nazwany na cześć ówczesnego premiera i byłego ministra obrony Wielkiej Brytanii, Winstona Churchilla. Biorąc jednak pod uwagę sposób nadawania nazw czołgów stosowany przy innych maszynach brytyjskich, bardziej prawdopodobne jest, że pochodzi ona od Johna Churchilla, 1. księcia Marlborough, dowódcy armii brytyjskiej w trakcie wojny o sukcesję hiszpańską, przodka Winstona Churchilla.

Ewakuujący się z Dunkierki po klęsce Francji w 1940 Brytyjski Korpus Ekspedycyjny (British Expeditionary Force – BEF) został zmuszone do porzucenia praktycznie całego sprzętu ciężkiego, w tym czołgów. Uruchomiono nowy program rozwoju broni pancernej, proponując budowę czołgu A20, zaprojektowanego jeszcze przed rozpoczęciem II wojny światowej z myślą o pozycyjnej wojnie okopowej. Był to bardzo powolny, ciężki czołg, będący w stanie pokonać zrytą kraterami "ziemię niczyją", ale zdecydowanie nie nadawał się do prowadzenia nowoczesnej wojny manewrowej. W 1940 projekt zmodyfikowano i tak powstał czołg A22 – Churchill.

Okazało się, że A22 został wprowadzony do produkcji przedwcześnie, bez przeprowadzenia odpowiednich testów polowych i jego debiut bojowy pod Dieppe był nadzwyczaj nieudany. Po wielu modyfikacjach mających na celu poprawienie jakości wozu, Churchill okazał się konstrukcją całkiem udaną i z powodzeniem wziął udział w walkach w Afryce Północnej. Żołnierze cenili zwłaszcza jego mocne opancerzenie, stosunkowo niską sylwetkę i zdolność pokonywania przeszkód terenowych, minusami było kiepskie uzbrojenie i niska prędkość maksymalna. W późniejszym okresie czołgi Churchill brały udział w walkach we Włoszech i Europie Zachodniej.

Czołgi Mk IV Churchill II były w latach 1941-1942 na wyposażeniu PSZ w Wielkiej Brytanii, była w nie uzbrojona 16 Brygada Czołgów. Maksymalną liczbę 30 pojazdów brygada posiadała w maju 1942 roku

Churchill II - znany także jako Churchill Ia – w celu zmniejszenia kosztów produkcji usunięto haubicę zamontowaną w kadłubie, a w to miejsce zamontowano drugi karabin maszynowy. Zbudowano 1127 egzemplarzy.



Galeria:

Informacje zdobyte dzięki:
Nagano_PL
Rozkoszniaczek
ksz413

Źródło:
382 Czołgi Wojska Polskiego 1940-1943 Plan Pack vol. VI
385 Czołgi Wojska Polskiego 1944-1945 Plan Pack vol. VII


Archer

Archer (ang. "łucznik" ) - niszczyciel czołgów (przeciwpancerne działo samobieżne) konstrukcji brytyjskiej z okresu II wojny światowej.

Pojazd powstał w oparciu o znakomitą armatę 17-funtową. Początkowo planowaną użyć ją w czołgu Mk VI Crusader, okazało się jednak, że jego przedział bojowy jest zbyt ciasny, a pancerz uznano za niewystarczający. Większe nadzieje rokował w tym względzie czołg piechoty Valentine. Konstrukcję działa samobieżnego zlecono, w lipcu 1942, firmie Vickers, była ona bowiem producentem wybranego czołgu. W marcu 1943, prototypy nowego wozu dostarczono do Ośrodka Badawczo-Rozwojowego Pojazdów Bojowych w Cherstey. Próby prowadzono też na poligonach artyleryjskich w Shoeburyness i Larkhill. Nowy pojazd miał prostą, ale i niekonwencjonalną konstrukcję. Armata została skierowana w kierunku przeciwnym do kierunku jazdy. Kadłub czołgu został nieznacznie wydłużony. Wykorzystano także podzespoły skonstruowane dla następców Valentine'a - czołgów Valiant i Vanguard, które nie zostały jednak przyjęte do uzbrojenia. Ministerstwo Zaopatrzenia zamówiło wstępnie 800 pojazdów. Pierwsze seryjne wozy opuściły fabrykę Vickersa w Newcastle w marcu 1944. Do początku 1945, wyprodukowano ich 655. Dalszą produkcję wstrzymano.

Nietypowy układ z działem skierowanym do tyłu miał jednak swoje zalety. Pojazd był idealny do atakowania z zasadzki, gdyż jego niska sylwetka umożliwiała łatwe jego ukrycie, a dzięki temu, że przód pojazdu był skierowany w kierunku przeciwnym do kierunku prowadzenia ognia (innymi słowy, tyłem do przeciwnika) można było bardzo szybko opuścić stanowisko bojowe, bez obracania pojazdu lub używania biegu wstecznego.

Działa typu "Archer" rozpoczęły aktywną służbę w październiku 1944. Służyły na froncie zachodnim i w czasie kampanii we Włoszech. Wchodziły w skład dywizyjnych lub samodzielnych pułków artylerii przeciwpancernej. Trafiały tam w zamian lub jako uzupełnienie dział M10 Wolverine. Nie był to sprzęt lubiany przez załogi. Krytykowano go za zbyt cienki pancerz, a także niewygodę obsługi (podczas strzelania kierowca musiał opuszczać wóz, aby uniknąć zmiażdżenia przez cofający się zamek działa). Chętnie udostępniano je więc sojusznikom np. armii kanadyjskiej. Na podobnej zasadzie kilka dział "Archer", pod koniec 1944, trafiło na uzbrojenie Polskich Sił Zbrojnych na Zachodzie, do 7 Pułku Artylerii Przeciwpancernej II Korpusu Polskiego walczącego na froncie włoskim.



Galeria:

Informacje zdobyte dzięki:
Rozkoszniaczek

Źródło:

Czołgi brytyjskie w WP i PSZ cz.II

Cruiser Tank Mk V A13 Mk III "Covenanter" I/II/IV

Cruiser Mk V "Covenanter" (A13 Mk III) to brytyjski czołg pościgowy z okresu II wojny światowej. Był to pierwszy czołg pościgowy, któremu nadano imię – "Covenanter". Jest to nazwa historycznej frakcji politycznej ze Szkocji.

Czołg wywodził się z wcześniejszych konstrukcji czołgów pościgowych wykorzystujących podwozie typu Christie. Były to czołgi Cruiser Mk III (A13) i jego modyfikacja Cruiser Mk IV (A13 Mk II). Czołgi te powstały pod wpływem rosyjskich czołgów BT. Koncepcja czołgu została opracowana wiosną 1939 r. Planowano wykorzystać podwozie czołgu A13 oraz silnik Meadows Flat – 12. Pierwsze zamówienia na czołg złożono jeszcze przed budową i próbami prototypów w kwietniu 1939 r. Pierwszy prototyp rozpoczął próby w Ośrodku Badawczym w Farnborough w maju 1940 r. Wtedy też pojawiły się pierwsze problemy z układem chłodzenia. Gdy czołg skierowano do produkcji dokonano kilku zmian. Zrezygnowano ze spawanego pancerza na rzecz nitowanego oraz zmieniono materiał, z którego budowano koła. Zrezygnowano ze stopu aluminium, a koła wykonano z tłoczonej blachy. Wszystkie te zmiany spowodowały wzrost masy czołgu i obniżenie jego osiągów. Produkcja czołgów w latach 1941-43 wyniosła 1771 (wg innych źródeł 1776 szt.)

Pierwsze seryjne czołgi trafiły latem 1941 r. do brytyjskiej 1 DPanc, a później do formującej się 9 DPanc. Czołgi ze względu na ciągłe problemy z systemem chłodzenia nigdy nie były używane bojowo. Służyły tylko do szkolenia. Nie trafiły one również do Afryki poza 4 egzemplarzami, które wysłano w celach doświadczalnych.

Czołgi Covenanter były na wyposażeniu PSZ w Wielkiej Brytanii. Pojazdy te znajdowały się w latach 1942-43 na uzbrojeniu 16 Brygady Pancernej (wcześniej 16 Brygada Czołgów) oraz 10 Brygady Kawalerii Pancernej 1 Dywizji Pancernej. Czołgi były używane tylko do szkolenia. Maksymalny stan został osiągnięty w połowie 1943 r. i było to około 200 czołgów. Czołgi zostały wycofane do końca 1943 r.


Galeria:

Informacje zdobyte dzięki:
Nagano_PL
Rozkoszniaczek

Źródło:
382 Czołgi Wojska Polskiego 1940-1943 Plan Pack vol. VI
385 Czołgi Wojska Polskiego 1944-1945 Plan Pack vol. VII


Cruiser Tank Mk VI A15 "Crusader" II/III

Cruiser Tank Mk VI "Crusader" (ang. "krzyżowiec" ) – brytyjski czołg pościgowy z okresu II wojny światowej, najważniejszy brytyjski czołg w czasie kampanii północnoafrykańskiej, zbudowany w ilości 4940 egzemplarzy.

Po nieudanym modelu (A13) "Covenanter", który nie tylko cierpiał na wiele problemów technicznych, ale okazał się także zbyt słabo opancerzony, zdecydowano poprawić opancerzenie tego czołgu. Nowa konstrukcja otrzymała oznaczenie A15 i została zaprojektowana w biurze konstrukcyjnym Nuffield Organisation.

Crusader był szybszy od wszystkich czołgów nieprzyjaciela, ale pomimo pogrubienia pancerza, w porównaniu z nimi nadal był bardzo lekko opancerzony, miał problemy mechaniczne i nie posiadał amunicji odłamkowej do jego działa dwufuntowego (40 mm). To ostatnie ograniczenie stanowiło bardzo poważny problem, gdyż wojska Osi opracowały bardzo efektywną taktykę polegającą na wciąganiu czołgów brytyjskich do walki, a następnie wycofywaniu się za tarczę własnych, dobrze ukrytych armat przeciwpancernych o donośności większej niż zasięg karabinów maszynowych brytyjskich czołgów. Postawione w takiej sytuacji załogi czołgów angielskich miały do wyboru: albo wycofać się pod ogniem nieprzyjaciela, albo przeprowadzić samobójczą szarżę na działa wroga.

Jako pierwszy oddział Crusadery otrzymał w maju 1941 r. 6. Royal Tank Regiment 7BPanc. w Egipcie. Mk VI zostały po raz pierwszy użyte w czasie operacji Battleaxe, a następnie spełniły bardzo ważną rolę w czasie operacji Crusader.

Czołgi Crusader były również na wyposażeniu Polskich Sił Zbrojnych. Pierwsze czołgi przybyły do polskich jednostek jesienią 1942 r. Były to wozy Crusader III. Nieliczne pojazdy do zapoznania się ze sprzętem otrzymały 16 Brygada Pancerna we wrześniu i 10 Brygada Kawalerii Pancernej w listopadzie. Na koniec roku 1942 notowano razem 32 czołgi. Od 1943 r. liczba czołgów zwiększała się. Dostarczano również czołgi Crusader II z załogą czteroosobową dla dowódców szwadronów oraz czołgi wersji Crusader II CS i Crusader Command. Między marcem a majem 1943 r. wszystkie sześć pułków dywizji (składała się wtedy z dwóch brygad pancernych) zostało wyposażonych niemal do pełnych etatów (42 Crusader III, 4 Crusader II i 6 Crusader II CS). Tym samym stan czołgów Crusader w dywizji wyniósł w czerwcu 1943 r. około 300 czołgów. W tym składzie latem 1943 na czołgach Crusader dywizja brała udział w ćwiczeniach "Snaffle" w południowej Anglii. We wrześniu w wyniku reorganizacji dywizji czołgi Crusader oddała 10 Brygada Kawalerii Pancernej. Ostatnie czołgi z uzbrojeniem armatnim oddano w maju-czerwcu 1944 r. Pozostały pojazdy nieliczne Crusader III OP i Command oraz jako sprzęt typowy Crusader III AA III.

16 Brygada Pancerna została skadrowana i liczba czołgów Crusader uległa znacznemu zmniejszeniu. W październiku 1944 na stanie brygady było jeszcze 67 czołgów, a w grudniu 1944 r. 46 sztuk. Ostatnie pojazdy dotrwały do 1945 r., kiedy to reaktywowano brygadę jako 16 Samodzielną Brygadę Pancerną.

Crusadery były również w latach 1943-44 na wyposażeniu 9 pułku ułanów małopolskich oddziału rozpoznawczego 2 Dywizji Grenadierów Pancernych.

Czołgi Crusader były też na wyposażeniu Centrum Wyszkolenia Pancernego i Technicznego w Catterick Camp działającego do 1946 r. W Armii Polskiej na Wschodzie Crusadery nie były sprzętem typowym, jednak były często używane jako sprzęt szkolny, często nie wykazywany na stanach. Służyły m.in. do nauki jazdy w Ośrodku Wyszkolenia Motorowego i Broni Pancernej w Iraku i w Palestynie w latach 1942-1943.

Crusader Mk. II - Pogrubiony pancerz i usunięta dodatkowa wieżyczka, załoga 4 ludzi.
Crusader Mk. III - Pierwszy czołg brytyjski z armatą sześciofuntową 6-pounder QF kalibru 57 mm Mk 3 i Mk 5. Wersja ta powstała z powodu opóźnienia programu "Cavalier". Większa armata ograniczyła miejsce w wieży i dowódca musiał także spełniać funkcję ładowniczego (załoga 3 osoby). Grubość pancerza dochodziła do 51 mm. Crusader III wszedł do służby w maju 1942 i wziął udział w pierwszej bitwie pod El Alamein.

"Choć nigdy nie użyty w walkach Crusader był najdłużej i najliczniej (ok. 350 pojazdów ) używanym czołgiem brytyjskim w PSZ , pojazdem bardzo popularnym wśród załóg , na którym podczas II WW wyszkolono najliczniejsze kadry polskich czołgistów." J. Magnuski

Galeria:

Informacje zdobyte dzięki:
Nagano_PL
Rozkoszniaczek

Źródło:
382 Czołgi Wojska Polskiego 1940-1943 Plan Pack vol. VI
385 Czołgi Wojska Polskiego 1944-1945 Plan Pack vol. VII
"Czołgi II wojny światowej" A. Zarzycki


Cruiser Tank Mk VIII A27L "Centaur" I, A27M "Cromwell" IV/VI/VII/VIII

A27M Cruiser Tank VIII Cromwell – brytyjski czołg pościgowy nazwany na cześć Olivera Cromwella, był to jeden z bardziej udanych brytyjskich czołgów pościgowych, pierwsza konstrukcja tego typu dorównująca ówczesnym czołgom średnim. Był to pierwszy brytyjski czołg z działem „uniwersalnym” (z armatą przeciwpancerną przystosowaną także do strzelania amunicją kruszącą i odłamkową), miał dużą mobilność i dobre opancerzenie. W końcowym okresie II wojny światowej w niektórych jednostkach brytyjskich zastąpił amerykańskie czołgi M4 Sherman. Na jego konstrukcji bazował Comet, uważany za pierwszy nowoczesny czołg podstawowy.

Cromwell został zaprojektowany na zamówienie armii brytyjskiej jako następca czołgu Crusader. Specyfikacje techniczne nowego czołgu zostały ustalone pod koniec 1940, a pierwsze projekty nowych maszyn pojawiły się już na początku 1941.

Pierwszym z nich był Cavalier, zaprojektowany w bardzo krótkim czasie czołg z licznymi wadami i silnikiem Liberty o niewystarczającej mocy. Nowy silnik Meteor bazował na rozwiązaniach silnika lotniczego Rolls-Royce Merlin, który używany był między innymi do napędu myśliwców Supermarine Spitfire. Ze względu na priorytetową produkcję silników lotniczych w zakładach Rolls Royce’a wykonanie Meteora powierzono wytwórni Rover Car Company. Tymczasowo powstał nowy model czołgu nazwany A27 Mk VIII z nowym silnikiem o mocy 600 KM (447 kW - dwukrotnie większej niż moc silnika Liberty).

Ponieważ fabryka Rover potrzebowała kilku miesięcy na przygotowanie nowej linii produkcyjnej, pierwsze modele A27 zostały wyposażone w przestarzałe silniki Liberty. Czołgi te otrzymały oznaczenie A27L Centaur. Pierwsze Meteory zeszły z linii produkcyjnej dopiero w styczniu 1943 i można było rozpocząć produkcję A27M Cromwell.

Zanim nowy czołg wszedł do służby, dokonano w nim kilku dodatkowych zmian, przede wszystkim wymienione główne uzbrojenie – zamiast armaty 6-funtowej użyto działa Ordnance QF 75mm, nowszej wersji „sześciofuntówki” przystosowanej do strzelania tą samą amunicją co amerykańska armata czołgowa 75 mm.

Chrzest bojowy Cromwelli odbył się dopiero w czerwcu 1944, w czasie operacji Overlord. Nie zdobyły one specjalnej popularności wśród załóg. Były chwalone za szybkość i niską sylwetkę (niższą od Shermana). Krytycznie odnoszono się do jego opancerzenia. Grubość pancerza czołowego tych dwóch czołgów była porównywalna, ale płyta pancerna „Shermana” była bardziej pochylona i lepiej wyprofilowana. Krytykowano także główne uzbrojenie Cromwella. W praktyce okazało się, że jego działo 75 mm nie było tak skuteczne jak wcześniejsza armata 6-funtowa czy amerykańskie działo czołgowe 75 mm używane w Shermanach.

Czołgi typu Cromwell, znajdowały się także na uzbrojeniu Polskich Sił Zbrojnych na Zachodzie. Znalazły się tam na wyposażeniu 10 Pułku Strzelców Konnych, walczącego w składzie 1 Dywizji Pancernej 1 Korpusu.

Centaur Mk. I - Pierwsza wersja produkcyjna uzbrojona w armatę 6-funtową, używana tylko do szkolenia załóg.
Cromwell Mk. IV - Łączna produkcja – 1935+, modyfikacja Centaur III z armatą 75 mm i silnikiem Meteor. Czołgi te były używane przez 1 Dywizję Pancerną.
Cromwell Mk. VI - Cromwell z haubicą 95 mm.
Cromwell Mk. VII - Łączna produkcja – ok. 1500. Modyfikacja Cromwell IV i V z dodatkowym opancerzeniem, szerszymi gąsienicami i dodatkową skrzynią biegów.
Cromwell Mk. VIII - Modyfikacja Cromwell VI do takiego samego standardu jak Cromwell VII.



Galeria:

Informacje zdobyte dzięki:
Nagano_PL
Rozkoszniaczek

Źródło:
382 Czołgi Wojska Polskiego 1940-1943 Plan Pack vol. VI
385 Czołgi Wojska Polskiego 1944-1945 Plan Pack vol. VII
"Czołgi II wojny światowej" A. Zarzycki


Cruiser Tank Mk VIII A30 "Challenger"

Tank, Cruiser, Challenger (A30) – czołg pościgowy konstrukcji brytyjskiej z okresu II wojny światowej.

Doświadczenia wyniesione z walk brytyjskich wojsk pancernych, zwłaszcza bitew stoczonych na pustyni Afryki Północnej, wykazały pilną konieczność skonstruowania nowego czołgu. Miał on być uzbrojony w nowoczesną, długolufową armatę dużego kalibru, zdolną do niszczenia nieprzyjacielskich czołgów na dużych odległościach. Zamówienie na nowy czołg wpłynęło w styczniu 1942. Postanowiono wykorzystać nowe podwozie zbudowane na bazie podwozi czołgów Cromwell i Centaur (A27). Zostało ono, w porównaniu z pierwowzorem, przedłużone o dodatkową parę kół nośnych oraz poszerzone tak, aby można było zamontować wieżę o większej średnicy.

Była to wieża produkcji zakładów Stiothert & Pitt testowana w czołgu TOG 2. Próby wykazały konieczność wzmocnienia podwozia, spowodowaną wzrostem o 3000 kg masy wozu. Stwierdzono też konieczność zamontowania dodatkowego silnika do obracania wieży. W nowym wozie zlikwidowano przedni kadłubowy karabin maszynowy typu Besa. Umieszczono w tym miejscu dodatkowy zapas amunicji.

Zamówiono 200 sztuk nowych wozów. Pierwsze czołgi dostarczono do oddziałów w sierpniu i wrześniu 1944. Były one używane w jednostkach uzbrojonych w czołgi typu Cromwell, jako wozy wsparcia do zwalczania czołgów przeciwnika. Planowano dostarczenie jednego Challengera do każdego plutonu Cromwelli.

Oprócz armii brytyjskiej Challengery otrzymały również armie: czechosłowacka i polska.

W Armii Czechosłowackiej stosowała je 1 Czechosłowacka Brygada Pancerna. Powróciła ona, wraz ze sprzętem, do kraju. Czołgi Challenger używane były w Czechosłowacji do lat 50. XX wieku.

W Polskich Siłach Zbrojnych na Zachodzie były stosowane w pancernym pułku rozpoznawczym 1 Dywizji Pancernej – 10 pułku strzelców konnych.



Galeria:

Informacje zdobyte dzięki:
Skyterek
Rozkoszniaczek

Źródło:
"Czołg II wojny światowej" A. Zarzycki


Cruiser Tank A34 Comet

Comet (A34) Cruiser Tank – czołg pościgowy konstrukcji brytyjskiej z okresu II wojny światowej. Przez niektórych specjalistów uważany za pierwszy w historii czołg podstawowy (czołg I generacji).

1 W maju 1943 roku zakłady Leyland rozpoczęły pracę nad dalszym rozwojem czołgów rodziny A24/A27, to znaczy czołgów: Cavalier, Centaur i Cromwell. Powstał wtedy czołg szybki Mk VIII Challenger. Następnie przystąpiono do dalej idących modyfikacji.

Zakłady Vickers opracowały w tym czasie nowy model armaty. Była ona określana jako Vickers HV 75 mm, a później jako 77 mm OQF. Miała ona mniejszą masę i krótszą lufę niż poprzedni model. Posiadała też hamulec wylotowy. Zamontowano nowe koła podtrzymujące gąsienicę i ulepszono koła napinające. Wykonano też nową wieżę, bo poprzedni typ nie mógł pomieścić nowej armaty.

Prototyp czołgu był gotowy do prób w lutym 1944, a we wrześniu ruszyła produkcja seryjna.

Już w grudniu 1944 pierwsze seryjne wozy trafiły do oddziałów 11. Dywizji Pancernej. Większe dostawy miały miejsce w marcu 1945. Po zakończeniu wojny czołgi Comet pozostawały w uzbrojeniu British Army do początku lat 60. XX wieku. Wzięły udział w wojnie koreańskiej, gdzie stanowiły uzupełnienie bardziej zaawansowanych technicznie czołgów Centurion.

Czołgi Comet były także przedmiotem eksportu. Wkrótce po wojnie w pochodzące z brytyjskiego demobilu czołgi Comet uzbrojono oddziały pancerne armii fińskiej i armii irlandzkiej.

"Wiosną 1945 roku pewną liczbą (kilkanaście?) czołgów Comet otrzymała także polska 1 DPanc. jako uzupełnienie strat." - "Czołgi II wojny światowej" A. Zarzycki



Galeria:

Informacje zdobyte dzięki:
Rozkoszniaczek

Źródło:
"Czołgi świata" Andrzej Zarzycki


Sexton Mk. I, Mk. II

Sexton (z ang. "zakrystian" ) – samobieżna haubicoarmata zaprojektowana w Kanadzie w oparciu o projekt amerykański, budowana w czasie II wojny światowej dla potrzeb armii brytyjskiej.

W 1942 armia brytyjska w ramach umowy Lend-Lease otrzymała 90 pojazdów M7, które zostały użyte w walkach w Afryce Północnej i spotkały się z bardzo dobrym przyjęciem załóg. M7 uzbrojony był w karabin maszynowy 12,7 mm służący do obrony przeciwlotniczej, który był zamontowany w wystającej kopule, w oczach żołnierzy wyglądającej jak ambona – stąd wywodzi się oficjalna brytyjska nazwa dla M7 – "Priest" (ksiądz).

Jedynym poważnym problemem był fakt, że M7 był uzbrojony w amerykańską haubicę 105 mm, która używała innej amunicji niż jej brytyjski odpowiednik – haubicoarmata 25-funtowa (kaliber 87,6 mm). Potrzeba dostarczania różnych odmian amunicji dla niektórych jednostek tworzyła pewne logistyczne problemy.

Rząd brytyjski wystąpił z prośbą o przezbrojenie wersji brytyjskiej w 25-funtowe działo brytyjskie, Amerykanie zgodzili się chętnie na zaprojektowanie takiego pojazdu, ale nie byli już tak chętni aby zmieniać cały proces produkcyjny dla niewielkiej liczby pojazdów przeznaczonych dla Brytyjczyków. Zgodzili się za to Kanadyjczycy, do których następnie zgłosili się Brytyjczycy.

Priest powstał na podwoziu czołgu M3 Lee (w służbie brytyjskiej nazwanego "Grant" ). W tym okresie Kanadyjczycy zaprojektowali i zaczęli produkować własną, ulepszoną odmianę M3 nazwaną Ram. Po rozpoczęciu produkcji M4, Ram stał się przestarzałą konstrukcją jako czołg, ale jego podwozie postanowiono wykorzystać do budowy dział samobieżnych. W ten sposób Kanadyjczycy zbudowali klon M7 używając do jego powstania klona M3.

Pomiędzy 1943 a 1945 w Montreal Locomotive Works wyprodukowano 2150 Sextonów, które były używane przez siły kanadyjskie i brytyjskie. Pierwsze pojazdy weszły do służby we wrześniu 1943, wzięły one udział w walkach w Europie. Pomimo skomplikowanych narodzin Sexton okazał się konstrukcją bardzo udaną i pozostał w aktywnej służbie aż do 1956. Używały go armie m.in. Włoch, Portugalii, Australii i Związku Południowej Afryki.

Działa Sexton były na uzbrojeniu PSZ. Posiadał je na wyposażeniu 1 Pułk Artylerii Motorowej (PSZ) wchodzący w skład 1 Dywizji Pancernej. Pułk posiadał zgodnie z etatem 3 dywizjony dział Sexton. Razem 24 sztuki. W działa te został wyposażony również 7 Pułk Artylerii Konnej, który wszedł w 1945 w skład nowo formowanej 2 Dywizji Pancernej. Działa używane były również w różnych polskich ośrodkach szkolenia artylerii. Razem Polacy eksploatowali 50 - 80 dział Sexton

W pierwszej serii Sextonów wybudowano 125 pojazdów, druga wersja (Sexton Mk.II) miała dodane dodatkowe akumulatory w tylnej części kadłuba i generator służący do ich ładowania.



Galeria:

Informacje zdobyte dzięki:
Rozkoszniaczek

Źródło:

Czołgi amerykańskie w PSZ cz.I

M3A1

M3 – Najbardziej znany czołg lekki aliantów okresu II wojny światowej. W latach 1941-1943 wyprodukowano 13859 egzemplarzy tego pojazdu, które znalazły zastosowanie na wszystkich frontach. Nadana mu przez Brytyjczyków potoczna nazwa Stuart pochodzi od nazwiska amerykańskiego generała z okresu wojny secesyjnej – Jeba Stuarta.

W 1940 roku Ordnance Department (departament zaopatrzenia armii) opracował projekt nowej, ulepszonej odmiany czołgu M2A4. Czołg ten miał pogrubiony pancerz, a koło napinające było jednocześnie kołem nośnym (jezdnym), co przyczyniło się do obniżenia obciążenia jednostkowego na grunt. Prototyp wykonały zakłady Rock Island Arsenal. Czołg M3 miał wiele elementów wspólnych z czołgami M2A4. W czerwcu 1941 roku wprowadzono nowy typ wielokątnej spawanej wieży, później kształt wieży zmieniano na okrągły. Dodano stabilizator żyroskopowy armaty, a w sierpniu 1942 roku wprowadzono spawany kadłub. W 1942 roku do napędu czołgów M3 stosowano też silnik wysokoprężny Guiberson T1020-4 (500 sztuk). Takie czołgi były określane jako M3 (Diesel). Do sierpnia 1942 roku w zakładach American Car & Foundry wyprodukowano 5811 czołgów. Chrzest bojowy czołgi M3 (nazywane „Stuart” przeszły podczas brytyjskiej ofensywy w Afryce w listopadzie 1941 roku.

W kwietniu 1942 roku rozpoczęła się produkcja ulepszonego modelu M3A1. Zdemontowano wieżyczkę obserwacyjną dowódcy i boczne kadłubowe karabiny maszynowe, a wieża otrzymała podłogę. Wyprodukowano 4621 egzemplarzy czołgu M3A1, 211 czołgów wyprodukowano z silnikami wysokoprężnymi.

Jednostki polskie formowane w czasie II wojny światowej na terenie Wlk. Brytanii oraz na Środkowym Wschodzie oparte były na etatach, przyjętych przez armię brytyjską.

Sformowana w 1942 roku 1 Dywizja Pancerna, dowodzona przez gen. Stanisława Maczka, zaczęła otrzymywać czołgi lekkie Stuart w końcu 1943 roku. W składzie każdego z trzech pułków pancernych 10 Brygady Kawalerii Pancernej (1 pułku pancernego, 2 pułku pancernego i 24 pułku im. hetmana Żółkiewskiego) oraz 10 pułku strzelców konnych (będącego pancernym pułkiem rozpoznawczym Dywizji) znajdował się szwadron dowodzenia z jednym plutonem rozpoznawczym, wyposażonym w 11 czołgów Stuart. Ponadto niewielkie ilości Stuartów przydzielone były do szwadronów dowodzenia plutonów rozpoznawczych pułków artylerii motorowej oraz do służb technicznych. Początkowo Stuarty różnych modeli używane były do intensywnego szkolenia załóg. Bezpośrednio przed lądowaniem Dywizji w Normandii w lipcu 1944 roku sprzęt został wymieniony i uzupełniony, tak że w walkach wzięły udział głównie czołgi M3A1 Stuart VI (typ późniejszy), posiadające zewnętrzne skrzynie narzędziowe, pokrywy jarzma przeciwlotniczego karabinu maszynowego, oraz standardowe brytyjskie miotacze granatów dymnych na boku wieży. Zimą 1944/45 roku pluton rozpoznawczy i pluton strzelców szwadronu dowodzenia 10 psk ze względu, na duże straty połączone zostały w pluton szturmowy wyposażony w 11 bezwieżowych czołgów rozpoznawczych Stuart VI (tzw. kaczki). Zostały one obsadzone przez 4-osobowe załogi, silnie uzbrojone w broń maszynową. Pluton ten powstał z inicjatywy dowództwa pułku i na podstawie własnych doświadczeń a przeróbki czołgów dokonała czołówka naprawcza. Stuarty 1 DPanc wzięły udział w walkach we Francji. Belgii, Holandii i Niemczech, ponosząc następujące straty: 1 pułk - 4 wozy, 24 pułk - 12 wozów, 10 psk - 8 wozów.



Galeria:

Informacje zdobyte dzięki:
Nagano_PL
Rozkoszniaczek

Źródło:
382 Czołgi Wojska Polskiego 1940-1943 Plan Pack vol. VI
385 Czołgi Wojska Polskiego 1944-1945 Plan Pack vol. VII
"Czołgi II wojny światowej" A. Zarzycki


M3A3 Stuart

M3A3 Stuart - ostatnia wersja czołgu M3 produkowana w latach 1942-1943 (3427 egz.).

Wersja M3A3 miała nowy, całkowicie spawany kadłub. Zastosowano skośne płyty pancerza czołowego i bocznego. Kierowca strzelec otrzymali własne obrotowe peryskopy M6. Dzięki powiększeniu wnętrza kadłuba można było w nim umieścić filtry powietrza i dwa dodatkowe zbiorniki paliwa, co zwiększyło zasięg czołgu do 220 km. Zapas przewożonej amunicji także uległ zwiększeniu - 173 naboje do działa i 7500 szt. amunicji do km. W nowej, powiększonej wieży znalazło się miejsce dla radiostacji SCR 508, SCR 528 lub SCR 538 (w tylnym nawisie), którą obsługiwał dowódca. Później wprowadzono brytyjską radiostację No. 19. Dowódca otrzymał nowy dodatkowy peryskop M4. Gąsienice zakryto dużymi osłonami. Masa bojowa czołgu wzrosła do 14,7 t.

W 2 Korpusie Polskim we Włoszech Stuarty znajdowały się na uzbrojeniu plutonów rozpoznawczych (11 wozów w plutonie) szwadronów dowodzenia trzech pułków pancernych 2 Brygady Pancernej (1 pułku ułanów krechowieckich, 4 pułku pancernego "Skorpion" i 6 pułku pancernego "Dzieci Lwowskich"), pułków samobieżnej artylerii przeciwpancernej oraz pułków ułanów wyposażonych w samochody pancerne w 3 Dywizji Strzelców Karpackich i 5 Kresowej Dywizji Piechoty. Były to wyłącznie czołgi Stuart w wersji M3A3, z tym że pułki pancerne stosowały wersje rozpoznawcze Stuart Recce, tj. wozy M3A3 pozbawione wież i uzbrojone w dodatkowy karabin maszynowy M2 kal. 12,7 mm lub Browning M1919 kal. 7,62 mm.



Galeria:

Informacje zdobyte dzięki:
Nagano_PL
Rozkoszniaczek

Źródło:
"Czołgi II wojny światowej: A. Zarzycki


M5A1 Stuart

Wersja rozwojowa czołgu M3 czołg lekki M5 powstał w wyniku prac firmy Cadillac, która zaproponowała zmodyfikowanie czołgu zabudowanie dwóch zblokowanych silników samochodu Cadillac V-8 oraz automatycznej przekładni Hydra-Matic.

Testy okazały się pomyślne. Zabudowa silnika Cadillac zmusiła do konstruowania tyłu kadłuba czołgu, kadłub pochodził z M3A1, zaś do produkcji przyjęto wieżę z czołgu M3A3. Czołgi M5 były produkowane w zakładach Cadillac w Southgate w Kalifornii, Massey-Harris w Racine, w Wiscontin i w zakładach American Car &  Foundry. Do grudnia 1942 roku wyprodukowano 2074 czołgi.

We wrześniu 1942 roku da uzbrojenia wprowadzono czołg M5A1 posiadający nowy typ wieży z nisza na radiostację, nowe włazy kierowcy i strzelca, zmienione jarzmo armaty kalibru 37 mm nowe szczeliny obserwacyjne. Ponadto czołg otrzymał standardowe osłony przeciwpyłowe, właz ewakuacyjny w podłodze, zmieniony typ zamocowania przeciwlotniczego karabinu maszynowego na wieży, mechanizm obrotu wieży na stanowisku dowódcy czołgu. Wyprodukowano 6810 czołgów M5A1.

Zbudowano także inne odmiany czołgów M5. Były to m.in. bezwieżowy M5 „Command Tank" z karabinem przeciwlotniczym zamontowanym na wierzchu stałej osłony nad przedziałem bojowym, M5A1 with Psy-War equipment, czyli po prostu M5A1 z głośnikami używanymi do działań propagandowych i psychologicznych. Czołgi M5 i M5A1 wyposażano też w Cullin Hedgerow Device czyli lemiesze do rozcinania gęsto rosnących w Normandii żywopłotów (bocages). Pewna ilość czołgów M5A1 była wyposażona w miotacz płomieni E7-7 zamontowany w wieży. W kwietniu 1943 roku testowano miotacz płomieni typu E9-9, który konstrukcyjnie był zbliżony do brytyjskiego „Crocodile". Inny typ miotacza płomieni to E8 montowany w specjalnej wieży nowego typu. W 1944 roku powstał projekt wyrzutni rakiet T39 przeznaczonych do zamontowania na wieży czołgu M5. Zbudowano tylko prototyp. Kilkadziesiąt pozbawionych wież czołgów M5 wyposażono w spychacze były to tzw. M5 „Dozer". W 1944 roku zbudowano też prototyp pojazdu T27 Mortar Motor Carriage z moździerzem kalibru 81 mm zabudowanym w odkrytym stanowisku bojowym powstałym po zdjęciu wieży. Z powodu małej przestrzeni na amunicję i sam moździerz ten typ transportera uznano jednak za nieprzydatny. Testowano też pojazd T27E1 z moździerzem zabudowanym na wierzchu pojazdu. Powstał też prototyp pojazdu T29 z moździerzem kalibru 107 mm. W 1944 roku część czołgów M5 i M5A1 przebudowano na pojazdy rozpoznawcze T8.

W armii brytyjskiej czołgi M5 i M5A1 nosiły oznaczcie „Stuart VI". Czołgi lekkie „Stuart" były też używane przez jednostki PSZ na Zachodzie. Czołgi M5A1 znajdowały się m.in na uzbrojeniu 24.

Pułk Ułanów 1. Dywizji Pancernej. Polskie „Stuarty" brały udział w walkach w Normandii, Belgii i Holandii. Czołgi „Stuart" stanowiły też wyposażenia jednostek II. Korpusu walczącego we Włoszech. Używano tam nie tylko wersje bojowe, ale także i bezwieżowe czołgi „Stuart Recce".



Galeria:

Informacje zdobyte dzięki:
Nagano_PL
Rozkoszniaczek

Źródło:
382 Czołgi Wojska Polskiego 1940-1943 Plan Pack vol. VI
385 Czołgi Wojska Polskiego 1944-1945 Plan Pack vol. VII
"Czołgi II wojny światowej: A. Zarzycki


M3 Lee

M3 General Lee – amerykański czołg z okresu II wojny światowej.

W czołgu M3 wykorzystano wiele części z czołgu średniego M2: podwozie, transmisję, jednostkę napędową oraz częściowo kształt przedziału bojowego. Dla zwiększenia siły ognia zamontowano armatę kal. 75 mm. Jako, że w tamtym czasie wieżę dla takiego działa dopiero projektowano zamontowano je w kadłubie w sponsonie przez co miało ograniczoną swobodę ruchu. Głównym zadaniem tego działa miało być zwalczanie wrogich stanowisk ogniowych i umocnień pociskami odłamkowo-burzącymi. Do zwalczania wrogich pojazdów pancernych miało służyć działko ppanc. kal. 37 mm. umieszczone w wieży. Na wieży umieszczono dość wysoką kopułę obserwacyjną dowódcy, wyposażoną w przeciwlotniczy karabin maszynowy, co sprawiało wrażenie, że czołg miał dwie wieże położone jedna na drugiej. Tę wersję Brytyjczycy nazwali M3 General Lee (na cześć najsłynniejszego generała Konfederacji Roberta E. Lee).

Armia brytyjska (choć z konstrukcji niezadowolona) zamówiła M3 po tym, jak Amerykanie nie zgodzili się na produkcję brytyjskich projektów w swoich fabrykach. Zażądali jednak wprowadzenia kilku zmian w projekcie. Wersja brytyjska - nazwana M3 Grant (dla upamiętnienia generała Unii, późniejszego 18. prezydenta USA - Ulyssesa Granta) miała zmienioną wieżę, niższą i wyposażoną w radio (co pozwoliło zmniejszyć załogę z 7 do 6 ludzi).

Produkcję czołgu rozpoczęto w sierpniu 1941 roku. W jej trakcie wprowadzono w czołgu kilka zmian, z których najważniejszą (w czołgach M3 Lee) było zmniejszenie załogi do 6 osób (obsługę radia przydzielono kierowcy) oraz zamontowanie armat zarówno 37 mm jak i 75 mm o dłuższych lufach. Doświadczenia zdobyte przy produkcji M3 pozwoliły na szybkie przestawienie się tych samych fabryk na produkcję czołgu M4 Sherman, która w latach 1943-44 osiągnęła ogromną skalę - dzięki dużej unifikacji obu pojazdów.

Na podwoziu M3 powstało kilka modeli dział samobieżnych. Czołg M3 stanowił też bazę, na której powstał kanadyjski czołg Ram. Po wejściu do produkcji czołgu M4 Sherman powoli wygaszano produkcję M3 by ostatecznie zakończyć ją w grudniu 1942 r. Łącznie - wyprodukowano 6258 szt. czołgu M3 Lee/Grant wszystkich wersji.

Używany był przez wojska brytyjskie, australijskie, amerykańskie i radzieckie oraz kraje Ameryki Południowej (104 szt.).

Pojedyncze Granty były używane do szkolenia podchorążych w polskim Ośrodku Wyszkolenia Motorowego i Broni Pancernej na Bliskim Wschodzie w latach 1942-1943. Granty w wersji dowódczej znalazły się również na uzbrojeniu 2 Brygady Pancernej. Dowództwo brygady użytkowało 3 takie czołgi w latach 1943-1944



Galeria:

Informacje zdobyte dzięki:
Rozkoszniaczek

Źródło:

Czołgi amerykańskie w PSZ cz.II

M4 Sherman IB, II, IIA, III, V

M4 Sherman - amerykański czołg średni, stosowany w czasie II wojny światowej. Brytyjczycy używali nazwy M4 General Sherman. Produkcję M4 rozpoczęto w lutym 1942 r. i do lipca tegoż roku, wszystkie fabryki wytwarzające czołg M3 Lee przestawiły się na jego produkcję. Po raz pierwszy został użyty w walce przez brytyjską 8 Armię w bitwie pod El Alamein (252 szt). Od lata 1943 r. M4 stał się podstawowym czołgiem średnim aliantów zachodnich.

M4 Sherman był niezawodnym czołgiem, wyprodukowanym na potrzeby wojny w wielkich ilościach. W momencie wprowadzenia do boju na jesieni 1942, Sherman doskonale dawał sobie radę z czołgami niemieckimi tego okresu. Sytuacja pogorszyła się, gdy w miarę postępu wojny Shermany musiały walczyć z cięższymi czołgami niemieckimi typu Tygrys i Pantera, które z natury rzeczy miały nad nimi znaczną przewagę. Podstawowa armata 75 mm montowana na wczesnych wersjach Shermanów, nie miała szans przebić pancerza przedniego tych modeli czołgów niemieckich. Zaczęto wtedy montować długie działo 75 mm, które miało zwiększoną moc penetracyjną, ale i ono nie dawało rady spenetrować grubych pancerzy. Tego działa używało niewiele czołgów. Nawet lepsza armata 76,2 mm, montowana w późniejszych wersjach, które zaczęły docierać na front latem 1944, miała z tym duże trudności i była względnie skuteczna tylko z użyciem pocisków HVAP (high-velocity armor piercing), specjalnych pocisków pełnokalibrowych z rdzeniem. Ta specjalna amunicja nie była jednak dostępna w wystarczających ilościach, a każdy czołg otrzymywał zwykle tylko kilka jej sztuk. Łącznie wyprodukowano 49 000 czołgów wszystkich wersji, a produkcje zakończono 1945roku.

Pierwsze wersje czołgu M4 były uzbrojone w krótkolufowe działo M3 75 mm nadające się głównie do niszczenia piechoty oraz lekko i średnio opancerzonych celów. Z powodu wysokich strat w walkach z niemieckimi czołgami typu Panther oraz Tiger, wprowadzono długolufową armatę M1 76mm. Tak uzbrojone Shermany miały w nazwie oznaczenie (76) (równolegle niektóre brytyjskie Shermany zostały uzbrojone w armatę 17-funtową również o kalibrze 76 mm). 1641 czołgów było wyposażonych w haubicę M4 105 mm - zazwyczaj nosiły one oznaczenie (105) w nazwie. Oprócz tego każdy Sherman miał na wyposażeniu karabiny maszynowe kalibru 7,62 mm oraz karabiny maszynowe M2 (ilość karabinów zależała od wersji czołgu). Niektóre Shermany były też uzbrojone w moździerze M3 kalibru 50,8 mm, przeznaczone do stawiania zasłony dymnej.

Oznakowanie brytyjskie:
Sherman IB - Sherman M4 z haubicą 105 mm
Sherman II - Sherman M4A1
Sherman IIA - Sherman M4A1 z działem M1 kal.76,2 mm
Sherman III - Sherman M4A2
Sherman V - Sherman M4A4

W jednostkach Wojska Polskiego czołg był na wyposażeniu:
1 Dywizji Pancernej gen. Stanisława Maczka
2 Brygady Pancernej 2 Korpusu Polskiego gen. Władysława Andersa.



Galeria:

Informacje zdobyte dzięki:
Nagano_PL
Rozkoszniaczek

Źródło:
382 Czołgi Wojska Polskiego 1940-1943 Plan Pack vol. VI
385 Czołgi Wojska Polskiego 1944-1945 Plan Pack vol. VII


M4 Sherman IC, VC "Firefly"

M4 Sherman (oficjalnie Medium Tank, M4) – amerykański czołg średni, stosowany w czasie II wojny światowej. Brytyjczycy używali nazwy M4 General Sherman. Czołg nazwany na cześć generała Williama Shermana.

Sherman Firefly to brytyjska wersja czołgu M4 i M4A4 Sherman, przezbrojona w brytyjskie armatę 17-odr kal.76,2 mm i brytyjską radiostację. Jako jedyny z modeli Shermana, mógł nawiązać równorzędną walkę z czołgami niemieckimi.



Galeria:

Informacje zdobyte dzięki:
Nagano_PL
Rozkoszniaczek

Źródło:
"Czołgi II wojny światowej" A. Zarzycki


M10 Wolverine oraz Achilles

M10 Gun Motor Carriage – amerykański niszczyciel czołgów produkowany w czasie II wojny światowej, znany nieoficjalnie jako Wolverine (ang. rosomak).

Prace nad nowym niszczycielem czołgów rozpoczęły się w 1942, kiedy na podstawie danych dostarczonych przez wywiad amerykański zdecydowano, że wtedy istniejące pojazdy nie były zadowalające. W 1942 roku opracowano projekt niszczyciela czołgów, którego konstrukcja opierała się o podwozie czołgu M4 Sherman. Początkowo nosił on oznaczenie T35, zmienione później na M10. W jego konstrukcji użyto podwozia czołgu M4A2 i uzbrojonej w działo kalibru 76,2 mm wieży z prototypowego czołgu ciężkiego T1.

W Polskich Siłach Zbrojnych na zachodzie służyło łącznie ok. 100 szt. niszczycieli czołgów M10 Wolverine oraz Achilles. Były na uzbrojeniu trzech pułków artylerii przeciwpancernej z czego 2 z nich brały udział w walkach.

Pierwszą jednostką, wyposażoną w te pojazdy był 1.pułk artylerii przeciwpancernej ze składu 1. DPanc. Formowany od 12 XI 1942 r, był początkowo normalnym pułkiem artylerii ppanc, by następnie przejąć brytyjską strukturę oddziału, z częściowym wyposażeniem w działa samobieżne. Pierwsze M10 otrzymano pod koniec jesieni 1943 r. Wiosną następnego roku w ramach przygotowań do operacji Overlord pojazdy wymieniono w większości na Achillesy. Szkolenie na tych pojazdach przeprowadzono na przełomie maja i czerwca, zanim oddział wysłano do Francji. Według stanu na 1 VI we wszystkich oddziałach PSZ na stanie znajdowało się łacznie 55 niszczycieli M10 i Achilles. Do akcji 1.pułk przystąpił w sierpniu 1944 r. Dywizjony dział holowanych przydzielono oddziałom piechoty, natomiast działa samobieżne przydzielono oddziałom pancernym wyposażonym w czołgi A27 Cromwell, które uzbrojone w działa kal. 75 mm nie były w stanie skutecznie walczyć z maszynami przeciwnika.

Na całym szlaku bojowym oddziału od 8 VIII 1944 r. do 2 V 1945 r. toczono walki we Francji, Belgii, Holandii i Niemczech. 1. pułk artylerii przeciwpancernej zgłosił zniszczenie 31 czołgów i dział szturmowych, 13 samochodów pancernych i transporterów, 31 dział i jedną barkę morską. Do niewoli wzięto ok. 400 jeńców. Starty pułku wyniosły 14 dział M10, 13 ciągników i 9 transporterów opancerzonych. Poległo 66 ludzi, a 214 zostało rannych.

Drugą jednostką wyposażoną w te niszczyciele działała na froncie we Włoszech. Na terenie Egiptu od XI 1942 r organizowano 7. pułk artylerii przeciwpancernej, który nieoficjalnie był znany jako "śląski". Niszczyciele M10 pułk otrzymał w listopadzie 1943 r. Przez blisko rok na wyposażeniu oddziału znajdowało 24 maszyn z amerykańskimi działami M7. Pułk został przydzielony do 2. Korpusu Polskiego i wziął udział w walkach o Monte Cassino. Na froncie włoskim wspierał najczęściej działania czołgów 2. Brygady Pancernej. Po koniec 1944 r. część dział M10 zastąpiono Achillesami. Szlak bojowy pułk zakończył pod Bolonią. Podczas walk oddział zniszczył lub zdobył 24 czołgi i działa samobieżne, dziewięć innych wozów bojowych oraz 21 dział. Wzięto 215 jeńców. Straty wyniosły 36 poległych i 92 rannych. Po zakończeniu wojny pułk włączono do 2. Warszawskiej Dywizji Pancernej.

Na terenie Włoch po zakończeniu walk zaczęto organizować 2.pułk artylerii ppanc, przewidziany od czerwca 1945 r. 2. Warszawskiej Dywizji Pancernej. Tworzenie pułku zakończono w sierpniu i nowy oddział, wyposażony w działa M10 Wolverine i Achilles wziął udział w defiladzie wojskowej z okazji Święta Żołnierza Polskiego w Loreto15 VIII.

Kolejnym oddziałem miał być 2.pułk artylerii ppanc.przewidziany dla 2. Dywizji Grenadierów Pancernych. Mimo rozpoczęcia formowania pułku rozpoczęto we wrześniu 1943 r., to do stycznia 1945 r. zdołano sformować jedynie strukturę dowództwa pułku i dwóch dywizjonów. Ponieważ 2. DGPanc. została w tym czasie przeformowana na 4. Dywizję Piechoty, numer pułku zmieniono z 2. na 4. Prawdopodobnie nie otrzymał on ani etatowych dział samobieżnych, ani dział holowanych.

Wszystkie polskie oddziały zdały swój sprzęt Brytyjczykom w 1946 r. Kilka wozów M10 znajdowało się w Centrum Wyszkolenia Wojsk Pancernych oraz w Centrum Wyszkolenia Artylerii.


Galeria:

Informacje zdobyte dzięki:
Rozkoszniaczek

Źródło:
"Kolekcja Wozów Bojowych" nr.7 wyd. AmerCom

Czołgi francuskie w WP i PSZ

Renault NC-27 (Renault NC-1)

Renault NC-27, to kolejne obok Renault M26/27 rozwinięcie czołgu Renault FT-17. Pogrubiono pancerz, zastosowano silnik o dużo większej mocy, oraz ponownie całkowicie zmieniono zawieszenie. Czołg miał 24 małe kółka jezdne zgrupowane w 6 wózkach. Elementem sprężystym w każdym wózku była duża, zamocowana pionowo sprężyna śrubowa. Dodano cztery rolki napinające gąsienicę, znajdowały się między skrajnymi kołami nośnymi a kołem napinającym i napędowym.

Pojazd ten nie zyskał akceptacji francuskiej armii, ale doświadczenia uzyskane przy budowie tego czołgu zaowocowały skonstruowaniem czołgu Renault D1 który został przyjęty na uzbrojenie armii.

Niewielką ilość czołgów NC-27 zakupiły: Japonia, Szwecja, Jugosławia i Polska.


Galeria:

Informacje zdobyte dzięki:

Rozkoszniaczek

Źródło:


Renault NC-31 (Renault NC-2)

Była to kolejna modyfikacja czołgu Renault FT-17. W celu zwiększenia potencjału maszyny zastosowano mocniejszy silnik oraz wieżę dwubroniową.



Galeria:
Spoiler

Informacje zdobyte dzięki:
Rozkoszniaczek

Źródło:

Chenillette Saint-Chamond mle.1921 (właśc. Forges et Aciéries de la Marine et d’Homécourt a Saint-Chamond Chenillette Modele 1921)

Tankietka zaprezentowana przez Saint-Chamond w 1921. Był to lekki opancerzony pojazd gąsienicowy uzbrojony w jeden karabin maszynowy. Zmianę rodzaju napędu przeprowadzano w ciągu około 10 minut.
Wydaje się, że zbudowano i przetestowano kilkanaście maszyn.



Galeria:

Informacje zdobyte dzięki:

Rozkoszniaczek

Źródło:


Renault R-35

Renault R-35 – francuski lekki czołg piechoty Char légere model 1935R z okresu II wojny światowej. Nazwa Renault R-35 była używana nieoficjalnie, ale bardzo powszechnie.
Czołg ten powstał, jako następca pamiętających jeszcze czasy pierwszej wojny światowej czołgów Renault FT-17. W 1933 Komisja Konsultacyjna Uzbrojenia (Commission de Vincennes) przedstawiła wymagania dla nowego czołgu wsparcia piechoty. Firma Renault, jako pierwsza przedstawiła prototyp czołgu spełniającego wymagania. W listopadzie 1934 zaprezentowała czołg prototypowy o oznaczeniu Renault ZM. Pojazd ten bazował na elementach podwozia zaczerpniętych z czołgów AMR, a uzbrojenie składało się z dwóch karabinów maszynowych umieszczonych w wieży. Początkowo zmontowano trzy prototypy, które różniły się wyglądem i uzbrojeniem od późniejszych czołgów produkowanych seryjnie. Po pierwszej serii prób wojskowych czołgi poddano modyfikacji tak, aby odpowiadały zaostrzonym kryteriom, jakim miał odpowiadać nowy czołg wsparcia piechoty armii francuskiej. Zmieniono m.in. wieżę i uzbrojenie, zwiększono opancerzenie. Tak zmodyfikowane czołgi zostały w kwietniu 1935 przyjęte na uzbrojenie.
Polskie użycie
W okresie przedwojennym w Polsce odczuwano brak nowoczesnych czołgów lekkich mimo produkcji czołgów 7TP, który wtedy uważano za koncepcyjnie przestarzały. Polska w tym czasie posiadała przyznane przez Francję kredyty na zakup uzbrojenia, dlatego też tam zdecydowano się poszukać nowego czołgu dla Wojska Polskiego. Zainteresowanie wzbudził, R-35, którego 2 (3?) sztuki sprowadzono w 1938 r. celem dokonania prób. W czasie prób potwierdziły się wszystkie wady pojazdu. Strona polska postulowała przezbrojenie czołgu w armatę o lepszych parametrach, ale strona francuska nie zgodziła się na takie rozwiązanie. Podjęte w kraju próby zamontowania armaty produkcji polskiej tego samego kalibru, ale znacznie nowocześniejszej nie powiodły się. Z tego powodu odstąpiono od transakcji. Polacy zaproponowali czołg S-35, ale na sprzedaż tego typu pojazdów Francuzi nie chcieli się zgodzić. Strona polska odrzuciła natomiast propozycję zakupu czołgów H-35 i czołgu średniego Char D1. Opóźnienia w produkcji polskich lekkich czołgów oraz zaostrzająca się sytuacja międzynarodowa spowodowały, że jednak w kwietniu 1939 r. zdecydowano się kupić 100 czołgów R-35. Pierwsza partia 49 (50?) czołgów R-35 dotarła do Polski przez port w Gdyni w lipcu 1939. Druga partia (50 szt.) miała być również dostarczona drogą morską. Jednak w wyniku wybuchu wojny i rozwoju sytuacji statek z czołgami skierowano do Konstancy w Rumunii. Po klęsce Polski w wojnie obronnej transport skierowano do Tunezji, gdzie czołgi zasiliły francuski 68. BCC.
Zakupione R-35 skierowano do Łucka do 12.Batalionu Pancernego, gdzie dotarły dopiero 20 lipca. Szkolenie odbywało się pod kierunkiem francuskich oficerów – mjr M. Malaguettiego i por. G. de Fromenta oraz dwóch francuskich podoficerów. 3 września w wyniku ogłoszenia pogotowia bojowego oddziału, rozlokowano go w okolicznych wsiach. Mobilizację zakończono 7 września. W wyniku mobilizacji z czołgów utworzono 21.Batalion Czołgów Lekkich jako oddział dyspozycyjny Naczelnego Wodza. Dowódcą batalionu został mjr Jerzy Łucki. Batalion składał się z: pocztu dowódcy, trzech kompanii czołgów (każda 13 wozów) oraz kompanii techniczno – gospodarczej (6 czołgów zapasowych). Razem w batalionie było 45 czołgów R-35. Etat batalionu czołgów R-35 różnił się od etatu batalionu czołgów lekkich 7TP, gdzie były o 4 czołgi więcej. 21.Batalion miał rozkazem Naczelnego Wodza wzmocnić Armię „Małopolska”. Postanowiono, że batalion wzmocni 10.Brygadę Kawalerii Zmot. Transport miał się odbyć koleją, ale w wyniku zniszczeń i problemów z taborem batalion został skierowany marszem kołowym do Dubna, gdzie dotarł 14 września. Dalej transport odbywał się koleją i 15 września 21 batalion dotarł do Radziwiłłowa. Wtedy też nastąpiła zmiana zamiarów, co do użycia batalionu. Zrezygnowano ze wzmocnienia 10.Brygady Kawalerii Zmot.. Batalion został skierowany do obrony tzw. „przedmościa rumuńskiego”. Trasa przemarszu oddziału wyglądała następująco:15 września Złoczów-Stanisławów, 16 września postój w Brzeżanach, nocny przemarsz na trasie Podhajce i Monasterzyska, 17 września las Klubowce koło Niżniowa. Oddział nie wziął jednak udziału w walkach i 18 września przekroczył granicę z Rumunią.



Galeria:

Informacje zdobyte dzięki:
Ulfrik_Stormcloak

Źródło:


AMX/Renault R40

Już w maju 1938 r. w związku napływającymi informacjami z jednostek wyposażonych w R-35 określono potrzebę przekonstruowania układu jezdnego czołgu, aby wyeliminować wady zawieszenia. Nad projektami pracowały dwie firmy – Renault w Billancourt i AMX (Atelier de Construction d’Issyles-Molineaux). Firma Renault opracowała dwa prototypy, a AMX jeden. Po serii prób wybrano prototyp AMX ze względu na większą stabilność zawieszenia i lepsze właściwości terenowe pojazdu. Zaproponowane rozwiązanie zawieszenia opierało się na wcześniejszych konstrukcjach czołgu Renault NC-1 i Char B. Nie było więc to rozwiązanie nowoczesne. Powodowało m.in. wzrost masy pojazdu oraz większe zużycie paliwa. Mimo to czołg został przyjęty do uzbrojenia 16 lutego 1939 r. pod oznaczeniem Char légere model 1935R modifié 1939. Produkcję rozpoczęto w zakładach Renault na początku w roku 1940, stąd oznaczenie R-40. Do upadku Francji wyprodukowano 120 czołgów. Wszystkie czołgi zostały wyposażone w doczepiane ogony ułatwiające pokonywanie przeszkód terenowych oraz nową wieżę APX-R1.

Polskie Siły Zbrojne na zachodzie używały podobno 21 sztuk tego czołgu.


Galeria:

Informacje zdobyte dzięki:
Nagano_PL
Rozkoszniaczek

Źródło:
382 Czołgi Wojska Polskiego 1940-1943 Plan Pack vol. VI
385 Czołgi Wojska Polskiego 1944-1945 Plan Pack vol. VII


Hotchkiss H-35

Na początku lat 30-tych we Francji ogłoszono konkurs na projekt lekkiego czołgu wsparcia piechoty, który mógłby zastąpić FT-17. Chociaż wybrano konkurencyjną konstrukcję firmy Renault R-35, to zbudowany Hotchkiss H-35 posiadał pewne zalety, które postanowiono rozwinąć.

Czołg był dwuosobowy i miał posiadać jako uzbrojenie jedynie karabin maszynowy. Wóz nie posiadał wieży, a pancerz w najgrubszym miejscu miał 34mm. Napęd stanowił silnik o mocy 75KM. W ramach poprawek zmieniono kształt kadłuba oraz dodano wieżę niemal identyczną jak w R-35. Dzięki temu możliwe było uzbrojenie czołgu w armatę Puteaux SA wz. 1918 37mm oraz karabin maszynowy 7,5mm. Zmodyfikowana skrzynia biegów umożliwiła osiągnięcie szybkości 35km/h, czyli znacznie większej niż R-35.

Mimo tych zmian piechota odrzuciła ten model z uwagi na zbyt słabe opancerzenie. Zgodnie z francuską doktryną wojenną czołg miał być wsparciem dla piechoty lub dla kawalerii. Postanowiono wyposażyć w H-35 oddziały francuskiej kawalerii - czyli lekkich dywizji zmotoryzowanych.

Produkcja rozpoczęła się w 1936 roku, lecz okazało się, że zastosowany silnik jest zbyt słaby. Wprowadzono inny, o mocy 120KM. Czołgi z tym silnikiem nosiły oznaczenie H-39 i miały podniesioną tylną płytę pancerza, która była prawie pozioma. Do momentu rozpoczęcia walk z Niemcami w 1940 roku wyprodukowano łącznie około 1100 czołgów H35 i H-39. Czołg - podobnie jak inne uzbrojone w armatę Puteaux SA wz. 1918 37mm - nie był w stanie poważnie zagrozić niemieckim pojazdom pancernym. Dodatkowo taktyka polegająca na rozdzieleniu czołgów pomiędzy wiele małych oddziałów uniemożliwiała osiągnięcie lokalnej przewagi w sprzęcie pancernym. Przejęte we Francji czołgi Niemcy używali pod oznaczeniem PzKpfw 35H 734(f) i PzKpfw 39H 735(f). Wiele czołgów zostało przerobionych na niszczyciele czołgów. Ostatnie Hotchkissy służyły do 1956 roku w armii izraelskiej.

Użycie w Polsce:

Polska kupiła 3 egzemplarze H-35 w 1939 roku w celach doświadczalnych. Dotarły do kraju razem z transportem R-35. Po rozpoczęciu działań wojennych wraz z trzema R-35 uformowano z nich półkompanię, która brała udział w walkach grupy "Dubno". Wszystkie czołgi zostały zniszczone w walkach.



Galeria:

Informacje zdobyte dzięki:
Nagano_PL
Rozkoszniaczek

Źródło:
382 Czołgi Wojska Polskiego 1940-1943 Plan Pack vol. VI
385 Czołgi Wojska Polskiego 1944-1945 Plan Pack vol. VII

Pojazdy zdobyczne

Niemcy:

Marder III

Jeden zdobyczny Marder III został naprawiony w 24 batalionie naprawy czołgów i przekazany 5. lub 6. Dywizji Piechoty.Podczas remontu zmieniono jego przeznaczenie, demontując armatę i osłony boczne i przystosowując go do transportu żołnierzy lub zaopatrzenia.

Galeria:

Źródło:


Jagdpanzer 38(t)

W 5 samodzielnym dywizjonie artylerii samobieżnej 6DP, który ze względu na brak sprzętu pochodzenia sowieckiego został sformowany w oparciu o wyremontowane czołgi ex-niemieckie. Wśród nich znajdowały się 3 działa samobieżne Jagdpanzer 38(t) (322549, 323339, 323358), figurował na stanie jako T-38(75 mm)
Także podczas Powstania Warszawskiego jeden pojazd tego typu dostał się 2 sierpnia rano w ręce warszawskich powstańców w okolicach Poczty Głównej. Zdobytemu pojazdowi nadano nazwę własną "Chwat" i siłami mechaników doprowadzić go do stanu używalności. Niestety, nie został on wykorzystany bojowo a jedynie stanowił stacjonarny element barykady oddzielającej Plac Napoleona od ulicy Szpitalnej.

Galeria:

Źródło:


StuG III

Jeden z egzemplarzy StuG III zdobyła 4 dywizja w marcu 1945 roku.
W 5 samodzielnym dywizjonie artylerii samobieżnej 6 Dywizji Piechoty, który ze względu na brak sprzętu pochodzenia sowieckiego został sformowany w oparciu o wyremontowane czołgi ex-niemieckie. Wśród nich znajdowały się 3 działa szturmowe StuG III Ausf.G (106704,106811,107939) oznaczone jako "działa samobieżne T-3(75 mm)".

Źródło:


PzKpfw. I Ausf. B

W trakcie walk obronnych we wrześniu 1939 roku, polscy czołgiści podczas wypadu z Warszawy na Wawrzyszew rozbili niemiecki patrol, zdobywając jeden czołg PzKpfW I Ausf. B i inne pojazdy.

Galeria:

Źródło:


PzKpfw. III

W Egipcie w 1941r. Samodzielna Brygada Strzelców Karpackich zdobyła 3 czołgi PzKpfw III Ausf. G (lub wczesne J).


Galeria:

Źródło:


PzKpfw. IV

Jeden czołg PzKpfW IV Ausf. J (101 155) został zdobyty w marcu 1945 i naprawiony przez 24. Batalion Naprawy Czołgów i przekazany 5 lub 6 Dywizji Piechoty. Następnie po zakończeniu wojny został przekazany do 3. Szkolnego Pułku Czołgów, a potem zezłomowany

2. Warszawska Brygada Pancerna II Korpusu zdobyła 1 PzKpfW IV Ausf. H


Galeria:

Źródło:


PzKpfw. V "Panther"

Podczas Powstania Warszawskiego batalion "Zośka" zdobył 2 czołgi PzKpfW V "Panther". 1 czołg ("Magda") na skrzyżowaniu ulic Okopowej i Glinianej, a 2 ("WP") na skrzyżowaniu ulic Okopowej i Mireckiego. Czołgi brały z powodzeniem udział w walkach.
Jedną "Panterę" ("Bij wroga jego własną bronią") zdobyła 1 Dywizja Piechoty im. Tadeusza Kościuszki na terenie Niemiec, 22 maja 1945


Źródło:


Włochy:

CV-33

Pułk Ułanów Karpackich z Samodzielnej Brygady Strzelców Karpackich użytkował kilka tankietek CV-33 (L 3).


Galeria:

Źródło:


FIAT-Ansaldo M11/39


FIAT-Ansaldo M13/40

Kamuflaże, oznakowanie i napisy w WP, ZWZ i AK 1918-1945 r.

Kamuflaże

"Polskie pojazdy pancerne i pomocnicze malowano początkowo jednolicie na ciemnooliwkową barwę ochronną. Od roku 1932 wprowadzono malowanie w zniekształcające optycznie sylwetkę pojazdu nieregularne plamy zielone, żółte i brązowe, oddzielone od siebie wąskim, ciemnym paskiem. Od 1936 roku obowiązującym malowaniem maskującym stały się zafalowane pasy o nieregularnych, zacierających się i zlewających z tłem krajobrazu konturach. Stosowano farby w kolorach: jasnozielonym, piaskowożółtym i brązowym o odcieniu sepii. Zimą pojazdy pokrywano białą łatwo zmywalną farbą."
Jest to cytat z książki Rajmunda Szubańskiego "Polska Broń Pancerna 1939" Wydawnictwo Ministerstwa Obrony Narodowej z 1982r. str. 49.

Wczesny kamuflaż:
W latach 1932-1936 na polskich czołgach i samochodach pancernych używany był starszy wzór kamuflażu, potocznie nazywany "kamuflażem japońskim". Jak dotąd, prawdopodobnie nie odnaleziono oficjalnej instrukcji określającej ten kamuflaż, dlatego istnieją wątpliwości co do stosowanych kolorów. Według najnowszej publikacji, bazującej na badaniach muzealnych płyt pancernych, składał się z dużych nieregularnych łat w trzech kolorach: żółtym, oliwkowozielonym i szaroniebieskim (najjaśniejszy odcień), rozdzielonych cienkimi czarnymi liniami szerokości ok. 1,5 cm (w tradycyjnych publikacjach podawano kolory: jasny żółtopiaskowy, ciemozielony i ciemnobrązowy, przy czym najjaśniejszy miał być żółtopiaskowy, co wydaje się lepiej odpowiadać fotografiom). Istniał początkowo jeden wzór rozkładu plam, osobny dla TK-3 i TKS, ale z biegiem czasu schematy na poszczególnych czołgach zaczęły się rożnić od siebie. Wnętrze było w kolorze szaroniebieskim, a kamuflaż stosowano także na wewnętrznych powierzchniach włazów i pokryw. Przed wprowadzeniem tego kamuflażu, pięć TK-3 pierwszej "żelaznej" serii było pomalowanych eksperymentalnie w łaty białe i czarne, pięć w kolorze szaroniebieskim i pięć w łaty żółte i zielone.

Standardowy kamuflaż:
Od 1936 wszystkie polskie pojazdy wojskowe były malowane w standardowy trójkolorowy kamuflaż polskich pojazdów wojskowych, złożony z nieregularnych wydłużonych plam koloru szaro-piaskowego i ciemnobrązowego (sepii) natryskiwanych na podłoże w bazowym kolorze oliwkowozielonym. Plamy były natryskiwane z łagodnymi przejściami, miały głównie przebieg poziomy. Granice plam są często trudne do zauważenia na zdjęciach czarno-białych. Często miały zbliżony kształt do prostokątów lub rombów, tworząc miejscami wzór szachownicy, zwłaszcza na późnych pojazdach. Nie było standardowego wzoru przebiegu plam, aczkolwiek stosowane wzory były podobne do siebie (instrukcja malowania podała jedynie przykładowe widoki prawej strony i przodu TKS). Wnętrze było w kolorze piaskowym, łącznie z włazami.
Prawie wszystkie tankietki otrzymały nowy kamuflaż przed wybuchem wojny, jedynie niektóre z tankietek używanych jako drezyny pancerne w pociągach pancernych (np. zdjęcie) i zapewne niektóre pojazdy ćwiczebne pozostały we wrześniu 1939 w kamuflażu "japońskim".


Galeria:

Oznakowania

Od wczesnych lat 30. polskie pojazdy wojskowe nie nosiły żadnych oznaczeń państwowości, również podczas wojny. Przed wojną tankietki nosiły jedynie blaszane znaki taktyczne dla celów treningowych - były to przyczepiane dyski (1. pluton), trójkąty (2. pluton) lub kwadraty (3. pluton). Znaki były białe, z czerwoną pionową belką dla dowódcy plutonu lub małym czerwonym dyskiem wewnątrz (odpowiedno trójkątem lub kwadratem) dla jego zastępcy. Kolory bywały również odwrócone i używano znaków czerwonych z białymi elementami. Dowódca szwadronu lub kompanii miał trójkąt wpisany w okrąg, wpisane w kwadrat (zdjęcie).

Użycie wszelkich oznaczeń było zabronione na wypadek wojny regulaminem z 1938 i generalnie podczas kampanii wrześniowej tankietki nie nosiły żadnych oznaczeń, niemniej jednak znane jest kilka zdjęć tankietek zdobytych przez Niemców wciąż noszących znaki taktyczne. Znane są także rzadkie przypadki malowania nieoficjalnych godeł indywidualnych lub jednostek (gryf pomorski na TK-3 z 81. Dywizjonu Pancernego, strzała na TK-3 nieznanej jednostki, konik na biegunach na czołgu prawdopodobnie 10. Brygady Kawalerii oraz jedno zdjęcie ręki z mieczem na TK-3). Czterocyfrowe numery czołgów malowane były z przodu tylko do 1936 roku, następnie tablice rejestracyjne przewożono wewnątrz pojazdów.

Napisy historyczne

WP do 6.X.1939r:

   Zagłoba
   Kurzemnieks
   Dziadek
   Hanuś
   Trup
   Janka
   Irena
   Stacha
   Salcia
   Pułkownik Kazimierz Grudzielski
   Poznańczyk
   Mars
   Gen. Haller
   Lis
   Rzemieślnik

ZWZ i AK 1939-1945r:

   Pudel
   Magda
   WP
   Starówka
   Barykada 5
   Chwat
   Kubuś
   Szary Wilk
   Jaś

Informacje zdobyte dzięki:
RazNaRok
Revan1910
Ragnarok8472
Rozkoszniaczek


Źródło:

Kamuflaże, oznakowanie i napisy w PSZ 1939-1946

Kamuflaże


Oznakowania

PSZ we Francji

W Wojsku Polskim we Francji pojazdy były oznaczane według zasad obowiązujących w armii francuskiej.


Czołgi oznaczano za pomocą znaków "karcianych".
Plutony miały następujące znaki:

   I pluton — pik
   II pluton — kier
   III pluton — karo
   IV pluton — trefl

Kolory znaków oznaczały przynależność do batalionów:

   I batalion — niebieskie znaki
   II batalion — czerwone znaki

Znaki malowano na wieżach czołgu na białych polach. Kształty pola oznaczały kompanie:

   1 kompania — pole okrągłe o średnicy 350 mm
   2 kompania — pole kwadratowe o boku 350 mm
   3 kompania — trójkąt o podstawie 450 mm i wysokości 400 mm

Na samochodach znaki malowano na błotnikach i drzwiach kabiny kierowców. Na lewym błotniku na białym kwadracie malowano barwne figury geometryczne, właściwe dla poszczególnych broni. Były to:

   piechota - żółty prostokąt
   artyleria - czerwony trójkąt
   rozpoznanie - niebieski romb
   saperzy - brązowa elipsa
   kompanie samochodowe - niebieskie koło

Na prawym błotniku i drzwiach kabiny malowano znaki dywizji, pod nimi znaki pułków.

   1 Pułk Grenadierów Warszawy - herb Warszawy
   2 Pułk Grenadierów Wielkopolskich — herb Poznania
   3 Pułk Grenadierów Śląskich — herb Katowic
   6 Kresowy Pułk Strzelców Pieszych — brązowy żubr na żółtej tarczy.

Poniżej umieszczano numer batalionu[a]. Tablice rejestracyjne pojazdów oprócz pięciocyfrowego numeru miały literę "P" i biało-czerwony pasek.

W Samodzielnej Brygadzie Strzelców Podhalańskich zamierzano oznakować pojazdy w następujący sposób:.

   pojazdy dowództwa brygady, dowództw obu półbrygad i oddziały pozabatalionowe — wizerunek podkowy
   I batalion i III batalion — wizerunek głowy wilka
   II batalion i IV batalion — wizerunek białego niedźwiedzia.

Nie ma jednak potwierdzenia, czy projekt wszedł w życie, a jeśli tak, to w jakim zakresie.

Stacjonująca w Syrii Brygada Strzelców Karpackich znakowała pojazdy w sposób następujący:


pojazdy dowództwa - tarcza herbowa podzielona skośnie na białe i czerwone pole i prostokąt podzielony przekątnymi tworzącymi cztery trójkąty - górny i dolny czerwone, boczne białe
Pułki piechoty miały takie same znaki, lecz o barwach broni. Trójkąt górny i dolny był żółty, a boczne granatowe. Stosowano też znak w kształcie kwadratu podzielonego wzdłuż przekątnej tworzącego dwa trójkąty, górny (lewy) granatowy, dolny żółty oraz o barwach odwróconych z numerem batalionu oznaczonym białą rzymską cyfrą.
Dywizjon Ułanów Karpackich miał znak w formie kwadratu podzielonego poziomo o barwach: górnej karmazynowej, dolnej jasno-granatowej. Znak 2 szwadronu: górna biała, dolna pąsowa.

Tablice rejestracyjne pojazdów, oprócz pięciocyfrowego numeru, miały literę "P" i biało-czerwony pasek.

Kiedy jednostki polskie na przeszły pod dowództwo brytyjskie, otrzymały znaki brytyjskiego dowództwa na Środkowym Wschodzie. Była to oznaka "Middle East" — wielbłąd w kolorze ochry na tle czarnego prostokąta. Używano też oznaki "British Troops in Egypt" — piramida z dwiema palmami koloru cynobrowego na tle jasno-szmaragdowym lub białym.

20 stycznia 1942 roku zatwierdzono oznakę rozpoznawczą Samodzielnej Brygady Strzelców Karpackich. Przedstawiła ona zbroję rycerską umieszczoną na tarczy.


PSZ w Wielkiej Brytanii

W Polskich Siłach Zbrojnych w Wielkiej Brytanii pierwszym polskim znakiem rozpoznawczym na pojazdy mechaniczne był znak Polskich Sił Zbrojnych.

Sposób umieszczenia jego określił rozkaz I Korpusu Polskiego z 12 grudnia 1940 roku następująco:


       Wszystkie pojazdy mechaniczne zarejestrowane, posiadające numer wojskowy, muszą posiadać znak rozpoznawczy.
       Znaki rozpoznawcze (białe kółko ze skrzydełkiem na czarnym tle) są malowane:

           — na przednim błotniku lewym, na pojazdach nie posiadających błotników — z lewej strony pojazdu,
           — z tyłu pojazdu na lewym błotniku lub na dobrze widocznym miejscu z lewej strony,
           — ponadto w pojazdach posiadających przednie szyby znak rozpoznawczy nakleja się w lewym dolnym rogu przedniej szyby,
           — przy motocyklach na zbiorniku z lewej strony.

Znak ten umieszczano na wszystkich pojazdach Polskich Sił Zbrojnych w Wielkiej Brytanii, niezależnie od korpuśnych, dywizyjnych i innych. Używano go do czasu demobilizacji oddziałów polskich na Zachodzie.

Pojazdy mechaniczne dowództwo jednostek wojska w Wielkiej Brytanii i 1 Dywizji Pancernej oznaczano ich godłem. 1 Samodzielna Brygada Spadochronowa miała osobny znak. Był nim biały orzeł na tle czarnego prostokąta lub malowany bezpośrednio na pojeździe.

Oznakowywano też pojazdy oddziałów i samodzielnych pododdziałów 1 DPanc i 1 SBSpad. Były to kwadraty w określonym kolorze z odpowiednim numerem.

Na wieżach czołgów malowano znaki rozpoznawcze pułków i szwadronów w formie barwnych figur geometrycznych. W czasie inwazji na sprzęcie wojsk sprzymierzonych z boku i od góry pojazdu malowano białe gwiazdy.

Rozkazem Naczelnego Wodza i ministra spraw wojskowych z 20 czerwca 1941 roku wprowadzono chorągiewki rozpoznawcze na samochody. Przysługiwały one: Naczelnemu Wodzowi, szefowi sztabu Naczelnego Wodza, inspektorowi Polskich Sił Powietrznych, dowódcy 1 Korpusu, zastępcy dowódcy 1 Korpusu, dowódcy artylerii 1 Korpusu, dowódcy saperów 1 Korpusu, dowódcom brygad i równorzędnych, attache wojskowym i komendantom garnizonów. Chorągiewki rozpoznawcze miały przeważnie kształt prostokąta, trójkąta lub połączonego prostokąta z trójkątem. Wymiary chorągiewek prostokątnych: długość 28 cm, szerokość 17,5 cm.

W terminie późniejszym wprowadzono chorągiewki na samochody: wiceministra spraw wojskowych, dowódcy armii i dowódcy i zastępcy dowódcy 1 DPanc. W związku z przemianowaniem 19 listopada 1942 roku Ministerstwa Spraw Wojskowych na Ministerstwo Obrony Narodowej ustanowiono chorągiewkę rozpoznawczą na samochód ministra obrony narodowej, a później inspektora wyszkolenia wojska i inspektora do spraw zarządu wojsk.

Polska Armia na wschodzie i w 2. Korpusie

Znaki na pojazdach mechanicznych w Armii Polskiej na Wschodzie i 2 Korpusie były identyczne, jak oznaki rozpoznawcze Wielkich Jednostek. U umieszczano je na prostokątnych tarczach.

W kampanii włoskiej używano barwnych tablic z numerami pułków i batalionów. 22 kompanii zaopatrzenia artylerii znakowała samochody czarną sylwetką niedźwiedzia niosącego pocisk, umieszczoną na białej prostokątnej tarczy o wymiarach 250x300 mm 316 kompania transportowa Pomocniczej Wojskowej Służby Kobiet używała znaku tańczącej dziewczyny w stroju łowickim, objętej kołem kierownicy o średnicy 250 mm.


W broni pancernej, z lewej i prawej strony wieży, malowano barwne figury geometryczne, na transporterach opancerzonych — na pancerzu bocznym i z przodu, na samochodach ciężarowych — na drzwiach kabiny kierowcy.

   pierwszy pułk dywizji — kolor czerwony
   drugi pułk dywizji — kolor żółty
   trzeci pułk dywizji — kolor niebieski

Figury geometryczne odpowiadały szwadronom (kompaniom)

   romb - szwadron dowodzenia
   trójkąt — 1 szwadron (kompania)
   kwadrat — 2 szwadron
   koło — 3 szwadron

Stosowano też malowanie tylko barwnych konturów znaków geometrycznych. W części pułków stosowano dodatkowe znaki:

   4 pułk pancerny - na wieży rysowano sylwetkę skorpiona
   1 pułk ułanów krechowieckich - w polu znaku rozpoznawczego pododdziału rysowano końską głowę
   15 pułk ułanów - na Staghoundach rysowano proporczyk pułkowy

Na bokach wozów bojowych umieszczano ich nazwy. Nadawane były według określonego klucza i stanowiły dodatkowy znak rozpoznawczy.

W 1 pułku ułanów krechowieckich:

szwadron dowodzenia i szwadron rozpoznawczy — nazwy na literę K — czołg dowódcy "Krechowiak", poczet dowódcy "Komarów", "Koziatyń"

   1 szwadron — nazwy na literę B — czołg dowódcy "Burza"
   2 szwadron — nazwy na literę R — czołg dowódcy "Rozmach"
   3 szwadron — nazwy na literę Z — czołg dowódcy "Zwycięzca"

Napisy historyczne

1. 2 Korpus Polski

   Bekas
   Cassino
   Dębe Wielkie
   Koziatyn
   Linia Gotów Sill Aro
   Piedimonte-2-1
   Quassasin
   Trzyniec
   Mass Albaneta II
   Nuseirat
   Weroncia
   Wola
   Zwycięzca

2. 1 Dywizja Pancerna

   Breda
   Kituś II
   Poland Wier Siegen!! Wier Fahren, nach Berlin
   Rokitno
   Stryj
   Zamość

4. 2 Brygada Pancerna

   Pięść

3. Inne

   Austerlitz
   Bestja
   Bizon II
   Błyskawica
   Burza
   Biruta III
   Brawura
   Brytan
   Bystry
   Calne
   Cairo
   El - Adem
   El - Mughazi
   Grom II
   Grunwald
   Gustaw
   Hamsin II
   Hania
   Hela
   Hill - 69
   Huragan
   Iseran
   Jaga
   Juno
   Kaniowczyk
   Krechowiak
   Lwów
   Marsa - Matruh
   Mex
   Pawian
   Pirat III
   Poganin II
   Potop
   Pomorzanin
   Powab
   Poznaniak
   Radom II
   Raid
   Rejtan II
   Renifer
   Rokitnianczyk
   Rozmach
   Rycerz I
   Terror
   Trzyniec
   Wir
   Wilk
   Wir
   Zadymka
   Zamieć
   Zemsta II
   Żądło

Informacje zdobyte dzięki:
RazNaRok
Revan1910
Ragnarok8472

Źródło:

Kamuflaże, oznakowanie i napisy w LWP 1943-1968

Kamuflaże

"W ACz stosowano niekiedy w okresie wiosennym, letnim i jesiennym dwu- lub trójbarwny kamuflaż. (...) W polskich jednostkach kamuflaż tego typu był stosowany bardzo rzadko, wręcz incydentalnie. Autor zna zaledwie jedno zdjęcie potwierdzające fakt wielokolorowego malowania pojazdów tzw. ludowego Wojska Polskiego."
Cytat z książki "Pojazdy Wojska Polskiego Front Wschodni 1943-1945 Malowanie i oznakowanie" - Mariusz Skotnicki


Oznakowania

Godło Państwowe:
Od momentu wprowadzenia w roku 1943 „nowego” wzoru Orła Białego będącego od tej pory znakiem rozpoznawczym Wojska Polskiego powstałego w ZSRR rozpoczęto pracę nad wdrażaniem jego wizerunku do sprzętu wojskowego - niestety warunki formowania nowego „organizmu” nie pozwoliły na zajęcie się z odpowiednim stopniem zaangażowania oraz determinacji kwestią znakowania pojazdów oraz sprzętu godłem państwowym.
Przez co nie wypracowano i nie usankcjonowano żadnymi przepisami ostatecznego wzoru tegoż godła, jaki miałby występować na pancerzach odrodzonego Wojska Polskiego.

Takie zaniechanie skutkowało później różnym jego wyglądem zdecydowanie różniącym się od pierwowzoru ( za który służył orzeł wz.1943 tzw.„Kurica” co oczywiście podyktowane było w prostej linii umiejętnościami osoby nanoszącej ów malunek na pojazd ( początkowo nie używano szablonów!) lub po prostu jego brakiem.
Przykłady braku jakichkolwiek malowań możemy obserwować na zdjęciach z przysięgi 1 Dywizji Piechoty złożonej jeszcze w obozie Sieleckim.
Gdzie prezentowany jest liczny park maszynowy formacji jednakże nieoznaczony jakimkolwiek godłem!
Inaczej sprawa ma się w Biełomucie - gdzie podczas szkoleń 1 Pułku Czołgów jeszcze w lipcu 1943 roku na pancerzach szkolnych T-34, T-70 oraz samochodach pancernych BA-64 widniały już symbole przynależności państwowej.
Sam orzeł pierwotnie był malowany ręcznie i dopiero po jakimś czasie rozpoczęto wykorzystywać szablony do jego nanoszenia, choć nie były one jak już wspomniałem w żaden sposób jednolite! Wielkość orła wynosiła zazwyczaj 200-400 milimetrów i prawie zawsze był malowany jako pełna sylwetka a nie jako zaznaczony liną zarys, choć podobne sytuację się zdarzały.

Orzeł w większości malowany był na podstawowym kolorze pokrywającym czołg i tylko czasem decydowano się na naniesienie jego wizerunku na innym podkładzie np. jak miało to miejsce w 4 Pułku czołgów ciężkich IS-2 gdzie orzeł malowany był na tle czerwonego rombu obwiedzionego białą obwódką.

Symbol orła malowany był najczęściej na bokach wież czołgów a tylko sporadycznie malowano go w innych miejscach takich jak błotnik (SU-76 ze składu 4 dywizjonu artylerii samobieżnej 4 D.P.), bok kadłuba, czy też przednia osłona pancerna armaty (czołgi T-70 ze składu 1 B.P.).
Godło zazwyczaj poprzedzało oznaczenia taktyczne pojazdu, choć jak zwykle i tu były odstępstwa od tej reguły - np. w 2 Pułku czołgów czołgi T-34/76 miały malowane najpierw numery taktyczne a dopiero w drugiej kolejności malowano orła.
Warto również zwrócić uwagę na problematykę „podwójnej” numeracji wozów bojowych, która to zdarzała się w czasie trwania wojny - aby doraźnie uporządkować powstałą sytuację zdecydowano się na „modyfikację” wzoru orła malując go w następujący sposób:
- W 2 oraz 4 Brygadzie Pancernej orzeł malowany był wewnątrz białego okręgu gdzie w 2 Brygadzie i 2 Batalionie Motocyklowym symbol orła malowany był przed numerem taktycznym a w 4 Brygadzie za numerem taktycznym
- W 3 Brygadzie wewnątrz podwójnego białego okręgu, ale namalowany za numerem taktycznym
- 16 Brygadzie Pancernej orła malowano wewnątrz przerywanego białego okręgu powyżej numeru taktycznego.
- 28 Pułku Artylerii Samobieżnej II AWP symbol orła malowano właśnie wewnątrz czerwonego koła obwiedzionego białą linią.
W zasadzie zwyczaj wprowadzania oprócz godła państwowego znaków rozpoznawczych konkretnych jednostek za pomocą symboli geometrycznych pozostał domeną jedynie niektórych jednostek 1 Korpusu Pancernego.

Numeracja pojazdów bojowych:
Również i tutaj korzystano z sowieckich wzorców numerowania pojazdów opierając się na standardowych kodach 2,3 czy 4 członowych - nie korzystano jednak przy tym z rozwiązań sowieckich, jeśli idzie o łączenie ze sobą numeracji, literowo-graficznej polegającej na wypełnianiu poszczególnych pól kwadratów, kół, trójkątów itp. cyframi i literami ( ten system był w zasadzie podstawowy w RKKA i służył do oznaczania jednostek na szczeblu batalionów, brygad i korpusów).
Numer taktyczny był malowany białą farbą na boku wieży oraz czasami był powtarzany z tyłu wieży tudzież kadłuba ( na działach samobieżnych odpowiednio z boku kadłuba).
Cyfry miały najczęściej wysokość 300-500 milimetrów w grubość 50-80 milimetrów.
Pierwsza liczba a czasem nawet dwie cyfry oznaczały jednostkę, trzecia lub w przypadku 4 również 4 cyfra oznaczała numer wozu w pododdziale.
Pozwolę sobie posłużyć się przykładem numeracji stosowanej w 1 Brygadzie Pancernej LWP gdzie czołgi 1 pułku nosiły oznaczenia „100_”, w drugim pułku „200_” Z kolei kompanię były oznaczone jako 210, 220, 230, 240 (wozy dowódców kompanii 2 pułku czołgów).
Wozy plutonów oznaczano kolejno i tak w pierwszej kompanii w jej skład wchodziły czołgi 1 plutonu z numerami 211,212,213; 2 pluton 214, 215,216, zaś 3 pluton 217,218,219.
Sam system jednak nie był ani stały ani doskonały, ponieważ uzależniony był od zbyt wielu zmiennych czynników nad zapanowaniem, których nikt nie starał się czuwać lub zapanować - problem wypływał z całą stanowczością w momencie, kiedy np. ilość czołgów był mniejsza od regulaminowej lub też, kiedy było mniej plutonów w kompaniach.
Kolejnym „Novum” było nadawanie numerów czołgom przed konkretnymi operacjami (numery taktyczne pojedynczych T-34 z 1 Brygady Pancernej im. Bohaterów Westerplatte podczas walk o Gdańsk w marcu 1945 roku).
Warto również wspomnieć, iż zdarzały się i takie przypadki, że ten sam numer mogły nosić dwa pojazdy - działo się tak wtedy, kiedy pierwsza maszyna została zniszczona względnie uszkodzona a na jej miejsce przybywała druga jako uzupełnienie.

Oznaczenia dodatkowe:
Pod tym pojęciem rozumiemy system oznaczeń rozpoznawczo-identyfikacyjnych dla wszystkich sił zbrojnych strony sprzymierzonej a w szczególności lotnictwa.
Warto wspomnieć, że sowieci po raz pierwszy wykorzystali taki model oznaczania już w 1934 roku w czasie letnich manewrów Kijowskiego Specjalnego Okręgu Wojskowego gdzie wykorzystano motyw białych krzyży malowanych na wieżach czołgów T-26 oraz BT.
Ten sam model identyfikacji spotykany był potem w czasie ataku na Republiki Bałtyckie.
W czasie trwania działań wojennych ze względu na problemy ze znajomością lotników z modelami własnego sprzętu bywały również przypadki, iż ci z braku wiedzy ostrzeliwali z równą determinacją zarówno niemieckie zagony pancerne jak i własne kolumny wyposażone w najnowsze modele czołgów T-34 czy KW...
Właśnie w tamtym okresie wykorzystywano kilka wzorów oznaczeń:
- Czerwona gwiazda wmalowana w biały trójkąt
- Czerwone koło malowane na wieży
- Biały pas na wieży czołgu (Łuk Kurski 1943)
Jak podkreślają autorzy pamiętników takie oznaczenia dosyć często zmieniano a decyzję na ich nakładanie podejmowano zwykle na kilka godzin przed akcją.
Dodatkowe znaki identyfikacyjne - zrozumiałe dla wszystkich wyżej wymienionych po raz pierwszy wprowadzono 24 kwietnia na mocy porozumienia pomiędzy wojskami sprzymierzonych z dnia 17 marca 1945 roku już w końcowej fazie działań na terenie Niemiec.
Wszystkie wozy operujące w rejonie Łaba-Berlin miały być oznaczone w dodatkowe symbole w skład, których wchodziły białe pasy malowane wokół wieży oraz malowane przez całą długość wieży czołgu krzyże.
Niestety Niemcy po pewnym czasie również w niektórych jednostkach zaczęli naśladować tę taktykę, dlatego dodatkowo od 1 maja wprowadzono również oznaczenia w postaci białych trójkątów.

Oznaczenia nieregulaminowe:
W czasie trwania działań wojennych -wiadomo regulaminy i zarządzenia traktowano mówiąc delikatnie dosyć „luźno” co skutkowało lub też uprawniało do podejmowania działań, które w czasie pokoju uznane byłyby za poważne wykroczenie przeciw służbie - i tak na pojazdach zmechanizowanych wszelkiej maści poczynając od wagonów transportowych, poprzez czołgi, armaty, ciągniki artyleryjskie a na biedkach transportowych kończąc pojawiały się w ogromnej skali różnego rodzaju napisy o charakterze „patriotyczno-pogróżkowym” kierowanym wobec wroga i napisy fundatorów sprzętu.
Ze znanych można przytoczyć „na Berlin”, „Za Warszawę”, „Za gruzy stolicy odpłacimy gruzami Berlina” itd., itp.
Dowództwo nie przejawiało woli przeciwdziałania takim praktykom (jako niegroźnym) w związku, z czym takie „grafitti” na pancerzach szerzyło się powszechnie.
Kolejnym zagadnieniem dotyczącym „graffitti pancerza” jest uwiecznianie zasług i zwycięstw na jego kadłubie - tu również nie było żadnego regulaminu i dlatego zwyczaj jak i metodę czerpano z Niemieckich rozwiązań - zazwyczaj na lufie czołgu lub bocznej części wieży malowano symbole oznaczające trafienia wrogich jednostek -spotkać można czerwone, białe paski okalające lufę, lub krzyżyki malowane właśnie na bocznej części wieży.


Napisy historyczne

1 Dywizjon artylerii samobieżnej 1 DP:

Bij wroga jego własną bronią

Inne:

Тадеуш Костюшко (Tadeusz Kościuszko)
Janusik
na Berlin
Za Warszawę
Za gruzy stolicy odpłacimy gruzami Berlina


Informacje zdobyte dzięki:
RazNaRok
Revan1910
Ragnarok8472

Źródło:

Źródła informacji o polskiej broni pancernej i sprzęcie.

Książki:

"Czołgi II wojny światowej", Andrzej Zarzycki - opis czołgu 7-TP i polskich tankietek z serii TK

Czasopisma:

"Poligon" 1/2009 , wydawnictwo Magnum-X - szczegółowe omówienie konstrukcji i historii czołgu 10-TP oraz 14-TP.
"Poligon" 5/2011 , wydawnictwo Magnum-X - omówienie szlaku bojowego 5. Pułku czołgów ciężkich.
"Poligon" 1/2012 , wydawnictwo Magnum-X - szczegółowy opis zabiegów Polski o zakup czołgów we Francji w latach 1936-1939.

Strony internetowe: